Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest pojęcie wolności w teorii systemów autopojetycznych, sformułowanej przez niemieckiego socjologa i pedagoga Niklasa Luhmanna, obecnie jednym z najbardziej interesujących i najbardziej nośnym naukowo wariancie ogólnej teorii systemów. Luhmann rozumie społeczeństwo nie jako zbiorowisko ludzi, ale jako operacyjnie zamknięty proces komunikacji. Taka postawa budzi niekiedy kontrowersje, a to z racji radykalnie funkcjonalno-cybernetycznego charakteru tej teorii i aplikowanych terminów (np. człowiek jako maszyna nietrywialna). Współcześnie teoria systemów autopojetycznych została rozwinięta i zmodyfikowana w postaci konkretnych zastosowań dla analiz społecznych w socjologii i pedagogice. W artykule zostały pokazane niektóre z atrybutów pojęcia wolności w kontekście systemów autopojetycznych: jego funkcji w zakresie kształcenia, celów edukacyjnych, kodów komunikacyjnych, możliwości nauczania i uczenia się dla wychowania wolnych indywidualności. Praca składa się z pięciu części: 1. Wprowadzenie; 2. Istnieć to zawsze znaczy się różnić; 3. Systemowe wychowanie do wolności; 4. Dziecko jako autonomiczne medium wychowania; 5. Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?

Słowa kluczowe

Bibliografia

Ariès P. (2010). Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w czasach ancien régime’u (fr. L’enfant et la vie familiale sous l’ancien régime). Przeł. M. Ochab. Warszawa: Wyd. Aletheia.

Arystoteles (1988). Zachęta do filozofii. Przeł. K. Leśniak. Warszawa: PWN.

Arystoteles (1992). Dzieła wszystkie. T. III: O duszy, Krótkie rozprawy psychologiczno-biologiczne, Zoologia, O częściach zwierząt. Warszawa: PWN.

Berkeley G. (2002). Trzy dialogi między Hylasem i Filonousem. Przeł. J. Sosnowska. Wyd. III. Kęty: Wyd. ANTYK.

Blackburn S. (1998). Oksfordzki słownik filozoficzny. Red. J. Woleński. Przeł. M. Szczubiałka. Warszawa: Książka i Wiedza.

Bocheński J.M. (1992). Sto zabobonów. Krótki filozoficzny słownik zabobonów. Kraków: Philed.

Brejdak J. (2003). Niklas Luhmann – hermeneutyka różnicy konstytutywnej. Fenomenologia, 1.

Briggs J., Peat D.F. (1990). Die Entdeckung des Chaos. Eine Reise durch die Chaostheorie. München.

Copleston F. (1996). Historia filozofii. T. VI: Od Wolffa do Kanta. Przeł. J. Łoziński. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Fleischer M. (2005). Obserwator trzeciego stopnia. O rozsądnym konstruktywizmie. Przeł. D. Wączek. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego.

Folscheid D. (2000). Wielkie daty filozofii nowożytnej i współczesnej. Przeł. J. Niecikowski. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Fuchs P. (2004). Niklas Luhmann – beobachtet. Wyd. III. Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften.

Głażewski M. (2009). Teoria systemów autopojetycznych Niklasa Luhmanna – między metafizyką a metabiologią. Przegląd Pedagogiczny, 1, 39-55.

Głażewski M. (2010a). Wychowanie jako działanie niemożliwe. W: J. Bochomulska, S. Sztobryn, E. Łatacz (red.), Pedagogika filozoficzna. T. III. Łódź: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, s. 15-43.

Głażewski M. (2010b). Dystopia. Pedagogiczne konteksty teorii systemów autopojetycznych Niklasa Luhmanna. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Głażewski M. (2010c). Podejście systemowe w pedagogice. Glosa do teorii Niklasa Luhmanna. Studia z Teorii Wychowania. Półrocznik Zespołu Teorii Wychowania Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, red. B. Śliwerski. Gdańsk: GWP, s. 105-127.

Głażewski M. (2012). Socjalizacja i edukacja w teorii systemów autopojetycznych Niklasa Luhmanna. Forum Socjologiczne, II, red. B. Wiśniewska-Paź. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 141-166.

Gripp-Hagelstange H. (1997). Niklas Luhmann. Eine erkenntnistheoretische Einführung. Wyd. II. München: Fink Verlag.

Groth T. (1996). Wie systemtheoretisch ist „Systematische Organisationsberatung“? Neuere Beratungskonzepte für Organisationen im Kontext der Luhmannschen Systemtheorie. Münster.

Habermas J. (1971). Theorie der Gesellschaft oder Sozialtechnologie? Eine Auseinandersetzung mit Niklas Luhmann. W: J. Habermas, N. Luhmann (red.), Theorie der Gesellschaft oder Sozialtechnologie. Frankfurt am Main.

Hegel G.W.F. (1990). Encyklopedia nauk filozoficznych. Przeł. Ś.F. Nowicki. Warszawa: PWN.

Hobbes T. (1954). Lewiatan. Warszawa: PWN.

Horster D. (2005). Niklas Luhmann. Wyd. II. München: Beck Verlag.

Kaniowski A. (1981). Sprzeczności metodologiczne i implikacje polityczne teorii systemów N. Luhmanna. Studia Nauk Politycznych, 5(53), 9.

Kant I. (2002). Krytyka praktycznego rozumu. Przeł., wstęp i przypisy B. Bernstein. Wyd. II poprawione i uzupełnione. Kety: Wyd. ANTYK.

Kiss G. (1990). Grundzüge und Entwicklung der Luhmannschen Systemtheorie. Stuttgart.

Kneer G., Nassehi A. (1993). Niklas Luhmanns Theorie sozialer Systeme. Eine Einführung, München: Fink Verlag.

Krause D. (2005). Luhmann-Lexikon. Eine Einführung in das Gesamtwerk von Niklas Luhmann mit 27 Abbildungen und über 500 Stichwörter. Wyd. IV. Stuttgart: UTB.

Kurowski M. (2003). Niklasa Luhmanna radykalizacja projektu fenomenologii. Fenomenologia, 1.

Lichtenberg G.Ch. (2005). Pochwała wątpienia. Bruliony i inne pisma. Wybór, przekład, wstęp i przypisy T. Zatorski. Gdańsk: wyd. słowo/obraz terytoria.

Luhmann N. (1967-1995). Soziologische Aufklärung. T. 1-6. Opladen: Westdeutscher Verlag.

Luhmann N. (1977). Funktion der Religion. Frankfurt am Main (pol. tłum.: 1998, Funkcja religii, tłum. D. Motak, Kraków).

Luhmann N. (1978). Soziologie der Moral. W: N. Luhmann, S.H. Pfürtner (red.), Theorietechnik und Moral. Frankfurt am Main.

Luhmann N. (1982). Liebe als Passion. Zur Codierung von Intimität. Frankfurt am Main (pol. tłum.: 2003, Semantyka miłości. O kodowaniu intymności, przeł. J. Łoziński, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa).

Luhmann N. (1987a). Soziale Systeme. Grundriss einer allgemeinen Theorie. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag (wyd. I – 1984).

Luhmann N. (1987b). Strukturelle Defizite. Bemerkungen zur Systemtheoretischen Analyse des Erziehungswesens. W: J. Oelkers, H.-E. Tenorth (red.), Pädagogik. Erziehungswissenschaft und Systemtheorie. Weinheim.

Luhmann N. (1988a). Die Wirtschaft der Gesellschaft. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.

Luhmann N. (1988b). Ökologische Kommunikation. Opladen: Westdeutscher Verlag.

Luhmann N. (1990a). Die Wissenschaft der Gesellschaf. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.

Luhmann N. (1990b). Essays on Self-Reference. Columbia University Press.

Luhmann N. (1992). Die Selbstbeobachtung des Systems. Ein Gespräch mit Ingeborg Breuer. Frankfurter Rundschau, 05.12.

Luhmann N. (1993a). Das Recht der Gesellschaft. Frankfurt am Main.

Luhmann N. (1993b). Die Kunst der Gesellschaft. Frankfurt am Main.

Luhmann N. (1995). Was ist Kommunikation? W: Soziologische Aufklärung. T. VI: Die Soziologie und der Mensch. Opladen: Westdeutscher Verlag.

Luhmann N. (1996a). Das Erziehungssystem und die Systeme seiner Umwelt. W: N. Luhmann, K.R. Schorr (red.), Zwischen System und Umwelt. Frankfurt am Main.

Luhmann N. (1996b). Die Realität der Massenmedien. Opladen.

Luhmann N. (1996c). Social Systems. Palo Alto, CA: Stanford University Press.

Luhmann N. (1997). Die Gesellschaft der Gesellschaft. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.

Luhmann N. (2000a). Die Politik der Gesellschaft. Frankfurt am Main.

Luhmann N. (2000b). Die Religion der Gesellschaft. Frankfurt am Main.

Luhmann N. (2002). Das Erziehungssystem der Gesellschaft, red. D. Lenzen. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.

Luhmann N. (2004). Schriften zur Pädagogik, red. D. Lenzen. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.

Luhmann N. (2005). Einführung in die Theorie der Gesellschaft. Heidelberg: Carl Auer Verlag.

Luhmann N. (2006a). Das Kind als Medium der Erziehung. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.

Luhmann N. (2006b). Einführung in die Systemtheorie, red. D. Baecker. Heidelberg: Carl Auer Verlag (wyd. III; wyd. I – 2002).

Luhmann N., Schorr K.E. (1982). Das Technologiedefizit der Erziehung und die Pädagogik. W: N. Luhmann, K.E. Schorr (red.), Zwischen Technologie und Selbstreferenz. Frankfurt am Main.

Luhmann N., Schorr K.E. (1998). Reflexionsprobleme im Erziehungssystem. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.

Luhmann und die Kulturtheorie (2004). Red. G. Burkart, G. Runkel. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.

Maturana H.R., Varela H.J. (1980). Autopoiesis and Cognition: the Realization of Living. W: R.S. Cohen, M.W. Wartofsky (red.), Boston Studies in the Philosophy and Science. T. 42. Dordecht: D. Reidel Publishing.

Maturana H.R., Varela H.J. (1987). Der Baum der Erkenntnis. Die biologischen Wurzeln des menschlichen Erkennens. Bern-München-Wien.

Mattelart A., Mattelart M. (2001). Teorie komunikacji. Krótkie wprowadzenie. Warszawa-Kraków: Wyd. Naukowe PWN.

McKay D.M. (1960). On the Logical Indeterminacy of a Free Choice. Mind, 69, 32-40.

Mettrie J.O. de la (1953). Człowiek-maszyna. Przeł. S. Rudniański. PWN: Warszawa.

Mikołaj z Kuzy (1997). O oświeconej niewiedzy. Przeł. I. Kania. Kraków: Aletheia.

Mingers J. (1994). Self-Producing Systems. Wolters Kluver Academic/Plenum Publishers.

Niemeyer A.H. (1970). Grundsätze der Erziehung und des Unterrichts. Paderborn (wyd. I – Halle 1796).

Oelkers J., Tenorth H.-T. (1987). Pädagogik. Erziehungswissenschaft und Systemtheorie. Eine nützliche Provokation. W: J. Oelkers, H.-T. Tenorth (red.), Pädagogik. Erziehungswissenschaft und Systemtheorie. Weinheim-Basel.

Piaget J. (1978). Das Weltbild des Kindes. Stuttgart.

Postman N. (2001). W stronę XVIII stulecia. Jak przeszłość może doskonalić naszą przyszłość. Przeł. R. Frąc. Warszawa: PIW.

Postman N. (2002). Zabawić się na śmierć. Dyskurs publiczny w epoce show-businessu. Przeł. L. Niedzielski. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA.

Reese-Schäfer W. (2001). Niklas Luhmann zur Einführung. Wyd. IV. Hamburg: Junius Verlag.

Reinhardt J.D. (2005). Niklas Luhmanns Systemtheorie interkulturell gesehen. Nordhausen: Verlag Traugott Bautz.

Retter H. (2005). Komunikacja codzienna w pedagogice. Przeł. M. Wojdak-Piątkowska. Gdańsk: GWP.

Ritter (1798). Kritik der Pädagogik zum Beweis der Nothwendigkeit einer allgemeinen Erziehhungs-Wissenschaft. Philosophisches Journal einer Gesellschaft Teutscher Gelehrter, 8, 47-85.

Siwek P. (1992). Wstęp tłumacza. W: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. III: O duszy, Krótkie rozprawy psychologiczno-biologiczne, Zoologia, O częściach zwierząt. Warszawa: PWN, s. 8-29.

Speck O. (1997). Chaos und Autonomie in der Erziehung. Erziehungsschwierigkeiten unter moralischem Aspekt. München-Basel: Ernst Reinhardt Verlag.

Stirner M. (1995). Jedyny i jego własność. Przeł. J. i A. Gajlewiczowie. Warszawa: PWN.

Tenorth H.-E. (1990). Erziehungswissenschaft und Moderne – Systemtheoretische Provokationen und Pädagogische Perspektiven. W: H.-H. Krüger (red.), Abschied von der Aufklärung? Perspektiven der Erziehungswissenschaft. Opladen.

Thome H. (1973). Der Versuch die “Welt” zu begreifen. Fragezeichen zur Systemtheorie von Niklas Luhmann. Frankfurt am Main: Athenäum Verlag.

Tokarczyk R. (1987). Hobbes. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Treibel A. (1993). Theorie sozialer Systeme (Luhmann). W: A. Treibel, Einführung in soziologische Theorien der Gegenwart. Opladen.

Wagner-Winterhagen L. (1981). Sozialgeschichte der Kindheit. W: K. Neumann (red.), Kindsein. Zur Lebenssituation von Kindern in modernen Gesellschaften. Göttingen.

Zwischen Absicht und Person (1992). Red. N. Luhmann, K.E. Schorr. Frankfurt am Main.

Zwischen Anfang und Ende (1990). Red. N. Luhmann, K.E. Schorr. Frankfurt am Main.

Zwischen Intransparenz und Verstehen (1986). Red. N. Luhmann, K.E. Schorr. Frankfurt am Main.

Zwischen System und Umwelt (1996). Red. N. Luhmann, K.E. Schorr, Frankfurt am Main.

Zwischen Technologie und Selbstreferenz (1982). Red. N. Luhmann, K.E. Schorr. Frankfurt am Main.