Co uczniowie klas IV, V i VI chcieliby zmienić w swojej klasie? Swobodne wypowiedzi uczniów jako podstawa do wnioskowania o warunkach rozwoju psychospołecznego uczniów w relacjach z rówieśnikami

Abstrakt

Celem artykułu jest charakterystyka społecznego kontekstu rozwoju psychospołecznego w klasach czwartych, piątych i szóstych szkoły podstawowej, jaki tworzą sobie nawzajem uczniowie. Punktem odniesienia do jego oceny jest poczucie bezpieczeństwa, kontaktu emocjonalnego i więzi, autonomii i sprawstwa oraz poczucie wsparcia i bycia docenianym. Wnioskowanie przeprowadzono na podstawie analizy treści swobodnych, anonimowych wypowiedzi uczniów. Dotyczyły one pożądanych przez nich zmian w klasie szkolnej i traktowania ich przez rówieśników. Dane pochodzą z badań przeprowadzonych metodą sondażu diagnostycznego na re- prezentatywnej grupie dla uczniów klas IV, V i VI szkół podstawowych w Bydgoszczy w roku szkolnym 2015/2016 wybranej na drodze losowania warstwowego. Trzy grupy szkół wyodrębniono na podstawie średnich wyników uzyskiwanych w nich przez uczniów w sprawdzianach na zakończenie klasy VI przeprowadzanych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną w ciągu ostatnich trzech lat poprzedzających badanie. Pozwoliło to kontrolować pośrednio znaczenie statusu socjoekonomicznego rodziny pochodzenia. Analizowano też rolę płci i klasy, do której uczęszczali badani. Na pytanie otwarte odpowiedziało 301 badanych (1/3 z 901 uczniów, którzy wypełnili skategoryzowaną ankietę dotyczącą relacji z rówieśnikami). Uzyskane wyniki prowadzą do wniosku, że kontekst społeczny w klasie szkolnej może utrudniać rozwój psychospołeczny około 1/3 uczniów. Częściej ma to miejsce w szkołach o przewadze dzieci z niskim SES oraz w klasach młodszych. Zagrożone jest przede wszystkim poczucie bezpieczeństwa, dobrego kontaktu emocjonalnego i więzi z powodu agresji, zwłaszcza fizycznej. Płeć różnicuje istotnie tylko częstotliwość formułowania życzeń dotyczących wzrostu więzi w klasie i wykluczenia z klasy uczniów agresywnych i zakłócających porządek na lekcjach. Chłopcy istotnie częściej niż dziewczęta wyrażają życzenie usunięcia z klasy pojedynczych osób.

Słowa kluczowe

Bibliografia

Appelt K. (2005). Wiek szkolny. Jak rozpoznać potencjał dziecka. W: A.I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: GWP, s. 259-301.

Bańka A. (2002). Społeczna psychologia środowiskowa. Warszawa: Wyd. Naukowe Scholar.

Brzezińska A.I. (2000). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wyd. Naukowe Scholar.

Brzezińska A.I. (2005). Jak przebiega rozwój człowieka? W: A.I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: GWP, s. 21-39.

Deptuła M. (2012). Edukacja rodziców jako sposób zapobiegania wykluczaniu dziecka ze środowiska rówieśników. Chowanna, 1 (38). A. Nowak (red.) Edukacja a marginalizacja i wykluczenie społeczne, s. 193-205.

Deptuła M. (2013). Odrzucenie rówieśnicze. Profilaktyka i terapia. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.

Deptuła M. (2015). Poznawanie społecznego kontekstu rozwoju psychospołecznego uczniów w klasach IV-VI. Studia Edukacyjne, 37, 61-76.

Erikson E.H. (1997). Dzieciństwo i społeczeństwo. Przeł. M. Hejmej. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

Herzberg M. (2012). Pomaganie dzieciom nielubianym przez rówieśników z powodu zachowań antyspołecznych. Program zajęć w małej grupie uczniów klas IV-V. Warszawa: Wyd. Edukacyjne Parpamedia.

Hart S., Hodson V.K. (2006). Empatyczna klasa. Relacje, które pomagają w nauce. Przeł. D. Roguś. Warszawa: CMPPP.

Kołodziejczyk A., Czemierowska E., Kołodziejczyk T. (2008). Spójrz inaczej. Program zajęć wychowawczo-profilaktycznych dla klas 4-6. Starachowice: Wyd. ATE s.c.

Rosenberg M.B. (2009). Porozumienie bez przemocy. O języku serca. Wyd. II rozszerzone. Przeł. M. Kłobukowski. Warszawa: Jacek Santorski & Co Agencja Wydawnicza.

Sakowska J. (2010). Szkoła dla Rodziców i Wychowawców. Część 1. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.

Schaffer H.R. (2006a). Psychologia rozwojowa. Podstawowe pojęcia. Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Schaffer H.R. (2006b). Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość. Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Smykowski B. (2012). Psychologia kryzysów w kulturowym rozwoju dzieci i młodzieży. Poznań: Wyd. Naukowe UAM.

Wiliński P. (2005). Wiek szkolny. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać? W: A.I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: GWP, s. 304-343.

Zabłocka M. (2008). Przezwyciężanie nieśmiałości u dzieci. Warszawa: Wyd. Naukowe Scholar.