Abstrakt

Rok 2013 jest rokiem 150. rocznicy wybuchu powstania styczniowego. Wspomnienia Polaków żyjących w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku często przesycone są fragmentami dotyczącymi tego wydarzenia – niemal w każdym z pamiętników tego okresu znajdujemy bardziej lub mniej obszerne informacje poświęcone zrywowi niepodległościowemu Polaków z 1863 roku. Przedstawione w poniższym tekście fragmenty wspomnień i pamiętników pozwalają prześledzić, w jaki sposób w rodzinach polskich kultywowano tradycje powstania styczniowego, w którym udział brali często członkowie rodzin, a także wskazać, jak patriotyczna atmosfera domów kształtowała osobowość młodego pokolenia, zwracając uwagę na sprawy narodowe i budząc wrogi stosunek do carskiej Rosji. Tradycja powstania styczniowego, jak wynika z dokonanych ustaleń, stanowiła istotny czynnik w wychowaniu patriotycznym młodego pokolenia. Rodziła szacunek dla członków rodzin – powstańców, uczyła historii narodu i rodziny, powodowała narastające często uczucia nienawiści do zaborcy. Przejawami kultywowania tejże tradycji były żywe wciąż w polskich rodzinach historie losów powstańców – uczestników walk, tajne obchody rocznic powstania, śpiewanie pieśni powstańczych, czytywanie zakazanej literatury, składanie wieńców na grobach powstańców.

Słowa kluczowe

Bibliografia

Adwentowicz K. (1960). Wspominki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Ambroziewicz W. (2000). Moja przygoda pedagogiczna. O szkole polskiej nieco inaczej. Przygotował do druku T.W. Nowicki. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.

Arct S. (1962). Okruchy wspomnień. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Baliński I. (1987). Wspomnienia o Warszawie. Przedmowę napisał R. Kołodziejczyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Czapska M. (2004), Europa w rodzinie. Czas odmieniony. Wstęp A. Zagajewski. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Czarnowski C. (1973). Strzępy wspomnień. Szkice autobiograficzne. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Dorabialska A. (1972). Jeszcze jedno życie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Dowbor-Muśnicki J. (1935). Moje wspomnienia. Warszawa: F. Wyszyński i S-ka.

Duninówna H. (1961). Odeszło – żyje. łódź: Wydawnictwo łódzkie.

Encyklopedia Polski (1996). Wstęp: T. Chrzanowski, aut. haseł: K. Baczkowski. Kraków: Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński.

Gebethner J. (1977). Młodość wydawcy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Górski K.M., Wayssenhoff J. (1985). Z młodych lat. Wspomnienia i listy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Grabski S. (1989). Pamiętniki. Warszawa: „Czytelnik”.

Gruber H. (1968). Wspomnienia i uwagi. Londyn: Gryf Publications Ltd.

Hertz B. (1966). Na taśmie 70-lecia. Warszaw: Państwowy instytut Wydawniczy.

Iwanicka Z. (1999). Pamiętnik. W: W. Rodowicz, S. Rodowiczowa, Z. z Rodowiczów Iwanicka, Tryptyk rodzinny. Dzieje rodziny Rodowiczów. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Iwaszkiewicz J.(1994). Książka moich wspomnień. Warszawa: Czytelnik.

Jałowiecki M. (2000). Na skraju Imperium. Wybór i układ tekstu M. Jałowiecki. Warszawa: Czytelnik.

Janiszewski E. (1987). Wspomnienia odessity 1894-1916. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Jasienica P. (2009). Dwie drogi. O powstaniu styczniowym. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Jaworski K.A. (1968). Wywoływanie cieni. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.

Kacnelson d.B. (1974). Z dziejów polskiej pieśni powstańczej XIX wieku: folklor powstania styczniowego. Przeł. T. Zielichowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kaliska F. (1973). Julian Brun-Bronowicz – życie, działalność, twórczość. Warszawa: Książka i Wiedza.

Kieniewicz S. (2009). Powstanie Styczniowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Klemensiewiczowa J. (1961). Przebojem ku wiedzy. Wspomnienia jednej z pierwszych studentek krakowskich XIX wieku. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kon F. (1969). Narodziny wieku. Wspomnienia. Warszawa: Książka i Wiedza.

Kopeć J. (1981). Dziecko dawnej Warszawy. Ilustrował A. Uniechowski. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Kopytowska J. (1965). Szalona dziewczyna. Opowieść o Marii Bohuszewiczównie. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Kotłowski K. (1974). Rzecz o wychowaniu patriotycznym. Wrocław: Ossolineum.

Krzywoszewski S. (1947). Długie życie. Wspomnienia. T. i. Warszawa: Biblioteka Polska.

Kucharski W. (1923). Grottger, malarz powstania styczniowego. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kuryło A. (1913). Artur Grottger i rok 1863 w jego dziełach. Tarnów: Z. Jeleń.

Lednicki W. (1963). Pamiętniki. T. I. Londyn: B. Swiderski.

Leśkiewicz M. (1975). Kartki ze starego albumu. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Lewicka M. (1973). Dzieciństwo. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Libiszowska-Dobrska K. (1997). Moje złote lata 1913-1939. Warszawa: Twój Styl.

Łążyński M. (1961). Sto lat bez mała. Wspomnienia lekarza z lat 1869-1956. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.

Mianowski S. (1995). Świat, który odszedł. Wspomnienia Wilnianina (1895-1945). Wyboru dokonali oraz przygotowali do druku M. z Mianowskich Parczewska, K.M. Mianowski. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.

Michalska-Bracha L. (2003). Powstanie styczniowe w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego w okresie zaborów. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.

Michalski J. (1950). 55 lat wśród książek. Wspomnienia, wrażenia, rozważania. Z przedmową W. Borowego. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

Mieszkowski J.T. (1971). Wspomnienia dziennikarza socjalisty. Warszawa: Książka i Wiedza.

Mitkiewicz K. (1970). Spojrzenia wstecz. Warszawa: Czytelnik.

Mortkowicz-Olczakowa H. (1962). Pod znakiem kłoska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Obiezierska H. (1995). Jedno życie prywatne na tle życia narodu polskiego w XX wieku. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej.

Pachucka R. (1958). Pamiętniki z lat 1886-1914. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Paderewski i.J. (1982). Pamiętniki. Spisała M. Lawton. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.

Pierwszy marca 1887 roku. Wspomnienia Józefa Łukaszewicza (1981). Zebrał, przełożył, przedmową i przypisami opatrzył S. Bergman. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Pieśni powstańcze z r. 1863 (1869). Zebrane i ułożone przez Celinę z Orelca. Lipsk: Zakład Litograficzny C.C. Roder.

Piłsudska A. (1989). Wspomnienia. Warszawa: Instytut Prasy i Wydawnictw Novum.

Podhorska-Okołów S. (1958). Warszawa mojego dzieciństwa. Obrazki. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik.

Polanowski E. (1989). Maria Dąbrowska. W krainie dzieciństwa i młodości. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Pollack K. (1961). Ze wspomnień starego dziennikarza. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Polska w pieśni z 1863 r. Antologia. W pięćdziesiątą rocznicę (1913). Zebrali i ułożyli S. Lam, A. Brzeg-Piskozub. Lwów: nakładem Towarzystwa im. Piotra Skargi.

Sukertowa-Biedrawina E. (1965). Dawno a niedawno. Wspomnienia. Olsztyn: Pojezierze.

Swianiewicz S. (1996), Dzieciństwo i młodość. Warszawa: Jan Jacek Swianiewicz.

Tatarkiewiczowie T. i W. (1979). Wspomnienia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Targalski J. (1967). Pierwsi buntownicy. Warszawa: Książka i Wiedza.

Topolski J. (1981). Świadomość historyczna Polaków: problemy i metody badawcze. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.

Wańkowicz M. (1987). Szczenięce lata. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Waydel-Dmochowska J. (1958). Dawna Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

W białym kresowym dworze (1960). W: Moi rodzice. Opracował M. Skwarnicki, posłowie J. Hennel. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Wierzbicki A. (1957). Wspomnienia i dokumenty 1877-1920. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Wierzbicki A. (2001). Żywy Lewiatan. Wspomnienia. Wstęp i opracowanie P. Wierzbicki. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.

Wiśniewski W. (1989). Ostatni z rodu. Rozmowy z Tomaszem Zanem. Warszawa – Paryż: Wydawnictwo Editions Spotkania.

Wiśniewski W. (1991). Pani na Berżenikach. Rozmowy z Heleną z Zanów Stankiewiczową. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna.

Powstanie styczniowe 1863-1864: walka i uczestnicy, represje i wygnanie, historiografia i tradycja (2005). W. Caban, W. Śliwowska (red.). Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.

Ramotowska F. (1987). Koncepcje odzyskania niepodległości Polski w pierwszym półwieczu niewoli. W: Losy Polaków w XIX wieku. Studia ofiarowane profesorowi S. Kieniewiczowi w osiemdziesiątą rocznicę jego urodzin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Sieroszewski W. (1959). Pamiętniki. Wspomnienia. Z rękopisu wydał A. Lam. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Solarzowa Z. (1985). Mój pamiętnik. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Sowiński A (1956). Lata szkolne. Opowieść o Stefanie Żeromskim. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Stachowicz I. (Czajka) (1958). Córka czarownicy na huśtawce. Warszawa: Czytelnik.

Studnicki W. (2000). Z przeżyć i walk. do druku przygotował, wstępem i przypisami opatrzył J. Gzella, t. I, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Włoszczowski S. (1974). Na przełomie dwóch epok. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Wojciechowski S. (1938). Moje wspomnienia. T. I. Lwów – Warszawa: Książnica – Atlas.

Wroczyński R. (1957). Z moją młodością przez Warszawę. Warszawa: Czytelnik.

Zaruski M. (1997). Urodzony w niewoli. W: Stępień h. Mariusz Zaruski. Opowieść biograficzna. Warszawa: Wydawnictwo Greg s.c.

Zaworska H. (1998). Szczerość aż do bólu. O dziennikach i listach. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Zienkowicz J. (2002). Z Kresów Wschodnich do Wielkopolski. Sto lat rodziny Zienkiewiczów ze szczególnym uwzględnieniem życiorysu autora. Poznań: Wydawnictwo Ars Nova.

Z Kosmowskich Krajewska T. (1989). Pamiętnik. Przygotowała do druku B. Czajecka. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza.

Z łubieńskich Górska M. (1996). Gdybym mniej kochała. Dzienniki z lat 1889-1895. Warszawa: Twój Styl.

Żółkiewska W. (1983). Maniusia. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Żółtowska z Puttkamerów J. (1959). Inne czasy, inni ludzie. Londyn: nakładem Księgarni Polskiej.