Abstrakt

Zagadnienie perspektyw badań nad historią edukacji, oświaty i wychowania w Królestwie Polskim na początku XX wieku jako problemu badawczego stwarza szerokie możliwości do naukowych dociekań. Jest to kwestia istotna dla szeroko rozumianych nauk pedagogicznych, systemu oświatowego i kwestii wychowania. Na podstawie pogłębionych badań bibliologicznych i prasoznawczych można rozpoznać, zanalizować i opisać tę tematykę, dążąc do naukowych podsumowań i wniosków. Jako bazę źródłową należy wziąć pod uwagę materiały znajdujące się w archiwach państwowych, przede wszystkim w miastach, które w czasach Królestwa Polskiego były siedzibami gubernatorów. Inne źródło stanowi ówczesna prasa, zarówno ukierunkowana na kwestie oświaty i wychowania, jak i o tematyce społeczno-kulturalnej, bowiem na jej łamach pojawiały się zagadnienia związane z tą tematyką. Należy się również zapoznać z ważniejszymi opracowaniami, omawiającymi zagadnienia w syntetyczny sposób, jak i tymi, które zawierają efekty badań nad szeroko rozumianym życiem społecznym w poszczególnych guberniach Kongresówki w latach 1905-1918. W artykule zastosowana została metoda przeglądowa.

Słowa kluczowe

Bibliografia

Adamczyk D. (1980). „Echa Kieleckie”. Rocznik Świętokrzyski, 8, 51-66.

Adamczyk M. (1987). Prasa Kielecczyzny – tradycje i współczesność. Warszawa–Kielce: Instytut Kształcenia Nauczycieli im. Władysława Spasowskiego – Oddział Doskonalenia Nauczycieli.

Bednarz-Grzybek R. (2016). Kwestia kobieca – rodzina – wychowanie – edukacja. Bibliografia adnotowana zawartości czasopisma „Bluszcz” (wybór za lata 1865-1905). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Bednarz-Grzybek R. (2012). Wokół pedagogiki na łamach czasopisma „Bluszcz” (1865-1939). W: R. Skrzyniarz, E. Smołka, S. Konefał (red.), U podstaw tożsamości pedagogiki. Wielowymiarowość pedagogiki, biografistyka – historia. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Bednarz-Grzybek R. (2018). Wychowanie zdrowotne w polskojęzycznych czasopismach uzdrowiskowych (1844-1914). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Bednarzak-Libera M. (2002). „Siewba” – organ Związku Młodej Polski Ludowej. W: A. Kołodziejczyk, W. Paruch (red.), Dzieje i przyszłość polskiego ruchu ludowego. T. 1, Od zaborów do okupacji (1895-1945). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Bednarzak-Libera M. (1996). „Zaranie” – pismo niosące na wieś oświatę i kulturę. W: A. Kołodziejczyk (red.), Działalność oświatowa ruchu ludowego. Siedlce: Instytut Historii Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej.

Boruta T. (1999). Prasa podlaska w okresie pierwszej okupacji niemieckiej (1915-1918). W: D. Grzegorczuk, A. Kołodziejczyk (red.), Prasa podlaska w XIX-XX wieku. Szkice i materiały. T. 1. Siedlce: Instytut Historii Akademii Podlaskiej.

Bratos Z., Frejtag-Mika E., Macierzyński W.Ł. (1996). Radom na starej pocztówce i prasa Radomia w latach 1811-1918. Radom: Radomska Agencja Prasowa, Instytut Technologii Eksploatacji.

Brykalska M. (1974). Aleksander Świętochowski – redaktor „Prawdy”. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Brykalska M. (2002). „Prawda”. W: J. Bachórz, A. Kowalczykowa (red.), Słownik literatury polskiej XIX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Cieślak F., Trojanowska M. (red.) (1997). Archiwum Państwowe w Lublinie i jego oddziały w Chełmie, Kraśniku i Radzyniu Podlaskim. Przewodnik po zasobie archiwalnym. T. 1. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Dawidowicz A. (2010 a). Oblicze społeczne „Przeglądu Narodowego” (1908-1914, 1919-1921). W:R. Łętocha (red.), Religia, polityka, naród. Studia nad współczesna myślą polityczną. Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS”.

Dawidowicz A. (2010 b). Problematyka chłopska na łamach „Przeglądu Narodowego” w latach 1908-1914 i 1919-1921. W: E. Maj, W. Mich, M. Wichmanowski (red.), Egoistyczna klasa czy odpowiedzialni współobywatele? Problematyka chłopska na łamach prasy w Polsce od końca XIX stulecia do 1939 roku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Dawidowicz A. (2009). Problematyka ziemiańska na łamach „Przeglądu Narodowego” w latach 1908-1914 i 1919-1921. W: E. Maj, W. Mich (red.), Anachroniczna kasta czy nowocześni obywatele? Problematyka ziemiańska na łamach prasy w Polsce od końca XIX stulecia do 1939 roku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Dawidowicz A. (2010c). „Przegląd Narodowy” 1908-1914 ; 1919-1921. W: A. Dawidowicz, E. Maj (red.), Prasa Narodowej Demokracji 1886-1939. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Domarańczyk D. (2016). Od emancypacji do feminizmu. „Ster” jako postępowe pismo kobiece przełomu XIX i XX wieku. Łódź: Wydawnictwo Primum Verbum.

Domarańczyk D. (2014). „Ster” pierwsze w Polsce radykalne czasopismo feministyczne przełomu XIX i XX wieku. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 23(1), 187-209.

Dormus K. (2000). Warszawski „Ster” (1907-1914) i jego program wychowawczy. Rozprawy z Dziejów Oświaty, 40, 87-110.

Filipowicz S. (1995). Informator o zasobie archiwalnym Archiwum Państwowego w Suwałkach. Suwałki: Urząd Miasta.

Franke J. (1988). Czasopisma redagowane przez Marię Rodziewiczównę. Kwartalnik Historii Prasy Polskiej, 27(3), 5-31.

Franke J.(2013). „Czystość” (1905-1909) Augustyna Wróblewskiego albo iluzja etycznej krucjaty. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Franke J. (1983). Program literacki czasopisma „Bluszcz” w latach 1865-1905. Studia o Książce, 13, 111-127.

Fuks M. (1979). Prasa żydowska w Warszawie 1823-1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Gajkowska C. (2002). „Tygodnik Ilustrowany”. W: J. Bachórz, A. Kowalczykowa (red.), Słownik literatury polskiej XIX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Gąska Cz. (1980). Materiały do dziejów szkolnictwa w województwie i guberni płockiej (1819-1914). Notatki Płockie, 104(3), 26-33.

Giełżyński W. (1962). Prasa warszawska 1661-1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Głowacka-Maksymiuk U. (1985). Gubernia siedlecka w latach rewolucji 1905-1906. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Głowacki P., Piasta A., Zawilski P. (oprac.) (2007). Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim. Informator o zasobie archiwalnym. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych – Wydział Wydawnictw.

Gmitruk J., Szydlik R. (red.) (2010). „Siewba” 1906-1908. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.

Godlewska J. (oprac.) (1978). Rząd Gubernialny Lubelski 1867-1918. Przewodnik po zespole. Warszawa–Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Godlewska J. (1998). Władze i instytucje oświatowe, naukowe, kulturalne. W: F. Ramotowska (red.), Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zasobie. T. 2. Epoka porozbiorowa.Warszawa: DiG.

Ignar S. (1998). „Gazeta Świąteczna” i jej korespondent w procesie unarodowienia chłopów. Kultura Wsi, 1, 57-62.

Jagodzińska A., Wodziński M. (oprac.) (2015). „Izraelita” (1866-1915). Wybór źródeł. Kraków–Budapeszt: Wydawnictwo Austeria.

Jakubiak K. (2002). Problematyka dzieciństwa na łamach „Dziecka” (1913-1915). W: K. Jakubiak, W. Jamrożek (red.), Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. T. 2. Dzieje nowożytne. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.

Jaworski W. (2006). Przemiany legalnego życia społecznego w Królestwie Polskim w latach 1864-1914. Sosnowiec: Wojciech Jaworski.

Jemielity W. (1994). Szkolnictwo w guberni łomżyńskiej. Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii Katolickiej.

Jemielity W. (1997). Szkolnictwo w guberni suwalskiej. Suwałki: Wydawnictwo Zbigniew Jan Filipkowski.

Jeziorkowska-Polakowska A. (2016). Kulturotwórcza rola lubelskiej „Myśli Żydowskiej”. W: A. Karczewska, S.J. Żurek (red.), Prasa Żydów polskich. Od przeszłości do teraźniejszości. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.

Kabacińska K. (2010). Zabawy i zabawki dziecięce w czasopiśmiennictwie dziewiętnastowiecznym na przykładzie „Kroniki Rodzinnej”. W: I. Michalska, G. Michalski (red.), Czasopiśmiennictwo XIX i początków XX wieku jako źródło do historii edukacji. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Karczewska A. (2008). „Więcej z pługiem niż z piórem przestaję…”. O listach czytelników do redakcji „Gazety Świątecznej” w latach 1881-1914. W: K. Stępnik, M. Rajewski (red.), Komunikowanie i komunikacja na ziemiach polskich w latach 1795-1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Karłowska G. (2004). Specyfika zawodu nauczyciela domowego w świetle czasopism pedagogicznych i rodzinnych na przykładzie „Przeglądu Pedagogicznego” (1822-1905) i „Kroniki Rodzinnej” (1867-1915). W: K. Jakubiak, A. Winiarz (red.), Nauczanie domowe dzieci polskich od XVIII do XX wieku. bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.

Kisiel H. (red.) (1996). Archiwum Państwowe w Radomiu. Przewodnik po zasobie archiwalnym. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych.

Kmiecik Z. (1973). „Gazeta Świąteczna” za czasów redaktorstwa Konrada Prószyńskiego „Promyka” 1881-1908. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Kmiecik Z. (oprac.) (1961). Postępowa myśl oświatowa w Królestwie Polskim w latach 1905-1914. Wybór materiałów. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Kmiecik Z. (1979). Prasa młodzieżowa w zaborze rosyjskim po rewolucji lat 1905-1907. Kwartalnik Historii Prasy Polskiej, 18(4), 47-58.

Kmiecik Z. (1980). Prasa polska w rewolucji 1905-1907. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Kmiecik Z. (1976). Prasa polska w Królestwie Polskim i Imperium Rosyjskim w latach 1865-1904. W: J. Łojek (red.), Prasa polska w latach 1864-1918. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Kmiecik Z. (1989). Prasa warszawska w latach 1886-1904. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Kmiecik Z. (1981). Prasa warszawska w latach 1908-1918. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Kocówna B. (1965). „Biesiada Literacka”. Pismo i ludzie. Rocznik Biblioteki Narodowej, 1, 224-241.

Kołodziejczyk A. (2008). „Siewba” na tle prasy Królestwa Polskiego przełomu XIX i XX wieku. Rocznik Wołomiński, 4, 167-184.

Kołodziejska Z. (2014). „Izraelita” (1866-1915). Znaczenie kulturowe i literackie czasopisma. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Konarska-Pabiniak B. (1994). Życie kulturalno-literackie Płocka w 2. połowie XIX w. Płock: Wojewódzka Biblioteka Publiczna.

Konieczna J. (1989). Biblioteki łódzkie przełomu XIX i XX wieku (1880-1918). Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum, 1, 4-200

Marcinkowski S. (oprac.) (1993). Archiwum Państwowe w Kielcach i jego oddziały w Jędrzejowie, Pińczowie i Starachowicach. Przewodnik po zasobie archiwalnym. Warszawa – Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN. Oddział.

Massalski A. (1973). Źródła do dziejów oświaty przechowywane w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Kielcach. Przegląd Historyczno-Oświatowy, 16(3), 389-406.

Miąso J. (1971). Oświata dorosłych w Warszawie na przełomie XIX i XX w. W: R. Kołodziejczyk, J. Kosim, J. Leskiewiczowa (red.), Warszawa XIX wieku. 1795-1918. Z. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Nawrot-Borowska M. (2015). Porady w zakresie wychowania zdrowotnego i higieny dzieci i młodzieży na początku XX w. w świetle czasopisma „Dobra Gospodyni”. W: L. Mokrzycki, M. Brodnicki, J. Taraszkiewicz (red.), Historia, interpretacja, reprezentacja. Gdańsk: Wydawnictwo Athenae Gedanenses.

Nawrot-Borowska M. (2016). Problematyka zdrowia i higieny dziecka na początku XX wieku na łamach czasopisma „Dziecko”. W: M. Nawrot-Borowska, D. Zając (red.), Dziecko w perspektywie diachronicznej i synchronicznej. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Nikiforuk A. (1984). Kancelaria Rządu Gubernialnego Łomżyńskiego z lat 1867-1918. Archeion, 78, 193-208.

Okrasa M. (2019). Szkoła – opieka – wychowanie na łamach prasy guberni lubelskiej w latach 1864-1914. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Olszewski D. (1995). Aktywność społeczno-kulturalna duchowieństwa diecezji kieleckiej w XIX wieku. Zarys problematyki badawczej. W: M. Meducka, R. Renz (red.), Aktywność społeczno-kulturalna kościołów i grup wyznaniowych w Polsce XIX i XX wieku. Kielce: Marka.

Olszewski D. (1996). Ks. Ignacy Kłopotowski. Życie i apostolat. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek.

Paczkowski A. (1962). „Społeczeństwo” (1907-1910). Charakter pisma i jego pozycja polityczna. Kwartalnik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego, 1, 221-245.

Rej K. (2007). „Myśl Żydowska” (1916-1918) – pismo lubelskiej inteligencji żydowskiej. Res Historica, 25, 59-83.

Rutkowska W. (2015). Źródła do dziejów Kielc w latach I wojny światowej w Archiwum Państwowym w Kielcach. Studia Muzealno-Historyczne, 7, 13-33.

Rutkowski J. (1975). Leon Rygier jako kierownik literacki i publicysta „Ech Kieleckich”. Studia Kieleckie, 2, 47-59.

Skrobecki Z. (2003). Metoda „dialogu” w realizacji odrodzenia katolicko-społecznego w Polsce w ujęciu czasopisma „Prąd” (1909-1939). W: K. Konecki, I. Werbiński (red.), Edukacja, kultura, teologia. Studia ofiarowane Księdzu Profesorowi Jerzemu Bagrowiczowi z okazji 65. rocznicy urodzin. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Sławiński P. (2012a). Biblioteki szkól elementarnych w Sandomierzu w latach 1815-1914. W: J. Dzieniakowska, M. Olczak-Kardas (red.), Książka, biblioteka, informacja. Między podziałami a wspólnotą III. Kielce: Uniwersytet Jana Kochanowskiego.

Sławiński P. (2012b). Szkolnictwo elementarne Sandomierza w latach 1815-1914. Sandomierz: Wydawnictwo Armoryka: Sandomierskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe „Spichlerz”.

Stogowska A., Fałek H. (1992). Informator o zasobie archiwalnym. Archiwum Państwowe m. st. Warszawy.Oddział w Płocku. Płock: Archiwum Państwowe m. st. Warszawy.

Stokowa M. (oprac.) (1954). „Przegląd Społeczny” 1906-1907. Bibliografia zawartości; „Społeczeństwo” 1907-1910. Bibliografia zawartości. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Styk J. (1987). Ksiądz Ignacy Kłopotowski 1866-1931. Społecznik, publicysta i wydawca. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych.

Szczechura T., Szczechura R. (1967). Zagadnienia społeczno-polityczne wsi w czasopismach polskiego ruchu ludowego 1889-1919. Materiały bibliograficzne. [T. 1]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Szydlik R. (2004). „Siewba” Organ Ludu Polskiego – tłuszczański fenomen XX wieku. W: R. Szydlik, W. Szydlik (red.), Tłuszcz. Studia i szkice z dziejów. Tłuszcz: [nakładem autora].

Szydlik R. (2006). 100. rocznica powstania „Siewby” (1906-1908) – pierwszego pisma chłopskiego na Mazowszu, wydawanego w Tłuszczu, w powiecie radzymińskim. Rocznik Wołomiński, 2, 35-49.

Śliwa M. (1997), Obcy czy swoi. Z dziejów poglądów na kwestię żydowską w Polsce w XIX i XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej.

Tomaszewicz A. (1998). Życie kulturalne ośrodków miejskich guberni kaliskiej w latach zaborów. Sieradz: Muzeum Okręgowe.

Walczak K. (1996). Biblioteki Kalisza i ich miejsce w życiu kulturalnym miasta 1793-1945. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Walicki J. (2006). Źródła do dziejów książki i czasopiśmiennictwa w Królestwie Polskim (1867-1915) w zespołach kancelarii gubernatorów na przykładzie guberni kaliskiej i piotrkowskiej. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum, 13, 3-20.

Waliś G. (oprac.) (2004). Archiwum Państwowe w Kaliszu. Informator o zasobie archiwalnym. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych.

Wańka D. (2002). Świat kaliskiej książki pod zaborem rosyjskim (1815-1914). Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Zawadzki K. (oprac.) (1994). Bibliografia czasopism warszawskich 1579-1981. T. 1, Litery A-D. Warszawa Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy – Biblioteka Główna.

Zawadzki K. (oprac.) (1996). Bibliografia czasopism warszawskich 1579-1981. T. 2, Litery E-Ł. Warszawa:Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy. Biblioteka.

Zawadzki K. (oprac.) (2001). Bibliografia czasopism warszawskich 1579-1981. T. 3, Litery M-Q. Warszawa: Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy. Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego.

Zdrada J. (2007). Historia Polski 1795-1914. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Żurawicka J. (1978). Inteligencja warszawska w końcu XIX wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.