Abstrakt

The article focuses on the issues relating to the functioning of the artistically talented youth in the school environment. Education in art schools is different than general school education. Gifted students may experience stress, the causes of which are related to, among others, fatigue, performances in front of the audience, exams or lack of support from teachers or relatives (Gluska, 2010; Kumik, 2012). Therefore, the purpose of the research was to determine the styles of coping with stress of the researched youth in the school environment and to make comparative analyses in this respect, between the musically and artistically talented young people versus unprofiled youth (attending general schools). The CISS Questionnaire was used in the research.

Słowa kluczowe

Bibliografia

Chruszczewski M.H. (2009). Profile uzdolnień. Intelektualne i osobowościowe składniki uzdolnień plastycznych i muzycznych. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Csikszetmihalyi M., Robinson R.E. (1986). Culture, time and the development of talent. In: R.J. Sternberg, J.E. Davidson (eds.), Conceptions of Giftedness (pp. 325–340). New York: Cambridge University Press.

Dąbrowski K. (1965). Psychonerwice u młodzieży wybitnie uzdolnionej. Zdrowie Psychiczne, 1, 24–35.

Dąbrowski K. (1975). Osobowość i jej kształtowanie przez dezintegrację pozytywną. Warszawa: Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych.

Dąbrowski K. (1979). Zdrowie psychiczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Ekiert-Grabowska D. (1994). Syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych –stare czy nowe zjawisko?. Życie Szkoły, 3, 131–136.

Endler N.S., Parker J.D.A. (1990a). Coping Inventory for Stressful Situations (CISS): Manual. Toronto: Multi-Health Systems, Inc.

Endler N.S., Parker J.D.A. (1990b). Multidimensional assessment of coping: A critical evaluation. Journal of Personality and Social Psychology, 58(5), 844–854.

Endler N.S., Parker J.D.A. (1994). Assessment of multidimensional coping: Task, emotion and avoidance strategies. Psychological Assessment, 6, 50–60.

Folkman S., Lazarus R.S. (1985). If it changes it must be a process: Study of emotion and coping during three stages of a college examination. Journal of Personality and Social Psychology, 48, 150–170.

Gardner H. (1983). Frames of Mind. The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books, Inc. Publishers.

Gardner H. (2002). Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce. Transl. A. Jankowski. Poznań: Media Rodzina.

Giza T. (2006). Socjopedagogiczne uwarunkowania procesów identyfikowania oraz rozwoju uczniów w szkole. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.

Gluska A.A. (2010). Charakterystyka pomocy psychologicznej w świetle trudności doświadczanych przez uczniów szkół muzycznych. In: M. Manturzewska, B. Kamińska, A.A. Gluska (eds.), Poradnictwo psychologiczne w polskich szkołach muzycznych (pp. 65–73). Warszawa–Bydgoszcz: Centrum Edukacji Artystycznej, Państwowy Zespół Szkół Muzycznych im. A. Rubinsteina.

Heszen I., Sęk H. (2008). Zdrowie i stres. In: J. Strelau, D. Doliński (eds.), Psychologia. Podręcznik akademicki (pp. 681–734). Vol. 2. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Hinton J.W., Burton R.F. (1997). A psychophysiological model of psystress causation and response applied to the work place. Journal of Psychophysiology, 11, 200–217.

Hobfoll S.E. (1989). Conservation of resources. A new attempt at conceptualizing stress. American Psychologist, 44(3), 513–524.

Hornowski B. (1986). Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Janis I.L. (1958). Psychological Stress: Psychoanalytic and Behavioral Studies of Surgical Patients. New York: Wiley.

Kamińska B.(1997). Kompetencje wokalne dzieci i młodzieży – ich poziom, rozwój i uwarunkowania. Warszawa: Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina. Kaplan H.B. (1996). Perspectives on psychosocial stress. In: idem (ed.), Psychosocial Stress. London: Academic Press.

Kumik E. (2012). Postrzeganie środowiska szkolnego przez absolwentów szkół muzycznych. In: A. Michalski (ed.), Tożsamość pedagogiki muzyki (pp. 242–250). Gdańsk: Wydawnictwo Athenae.

Kuśpit M. (2018). Podmiotowe uwarunkowania radzenia sobie ze stresem w środowisku szkolnym młodzieży uzdolnionej artystycznie. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Kuśpit M. (2013). Społeczno-emocjonalne aspekty funkcjonowania uczniów uzdolnionych plastycznie. In: eadem (ed.), Barwy twórczości (pp. 317–339). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Kuśpit M. (2015). Osobowość a style radzenia sobie ze stresem przez młodzież zdolną i uzdolnioną plastycznie. In: M. Kuśpit, A. Tychmanowicz, J. Zdybel (eds.), Twórczość. Kreatywność. Innowacyjność (pp. 135–146), Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Kuśpit M., Wojtanowska-Janusz B. (2016). Trema a style radzenia sobie ze stresem uczniów szkół muzycznych. Studia Pedagogiczne. Problemy Edukacyjne, Społeczne i Artystyczne, 27, 181–206.

Lasocińska K. (2012). Dylematy życia codziennego osób uzdolnionych artystycznie. In: W. Limont, J. Cieślikowska, D. Jastrzębska (eds.), Zdolni w szkole, czyli o zagrożeniach i możliwościach rozwojowych uczniów zdolnych. Poradnik dla nauczycieli i wychowawców (pp. 138–144). Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.

Lazarus R.S., Folkman S. (1984). Stress Appraisal and Coping. New York: Springer.

Ledzińska M. (2010). Wiedza na temat uczniów zdolnych i jej edukacyjne konsekwencje. In: A.E. Sękowski, W. Klinkosz (eds.), Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii (pp. 63–79). Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Limont W. (1992a). A hypothetical model of the structures of visual art abilities. European Journal of High Ability, 3(1), 28–36.

Limont W. (1992b). Modele zdolności. Kultura i Edukacja, 2, 109–121.

Limont W. (1994). Synektyka a zdolności twórcze. Eksperymentalne badania stymulowania rozwoju zdolności twórczych z wykorzystaniem aktywności plastycznej. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.

Limont W. (2005). Uczeń zdolny. Jak go rozpoznać i jak z nim pracować. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Łaszczyk J., Jabłonowska M. (eds.). (2011). Wokół problematyki zdolności. Vol. 1. Warszawa: Universitas Rediviva.

Łosiak W. (2008). Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Manturzewska M. (1969). Psychologiczne warunki osiągnięć pianistycznych. Wrocław: Ossolineum.

Manturzewska M. (1974). Psychologiczne wyznaczniki powodzenia w studiach muzycznych. Warszawa: Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego.

Manturzewska M. (1980a). Rola cech osobowości w działalności muzycznej. In: W. Jankowski (ed.), Podstawy kształcenia muzycznego (pp. 6–20). Vol. 2. Warszawa: Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego.

Manturzewska M. (1980b). Talent muzyczny w świetle badań naukowych. In: W. Jankowski (ed.), Podstawy kształcenia muzycznego. Vol. 2. Warszawa: Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego.

Manturzewska M. (1981a). Teoretyczne podstawy psychodiagnostyki muzycznej. Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne, 3–6, 18–24.

Manturzewska M. (1981b). Uzdolnienie muzyczne. In: Mała Encyklopedia Muzyki (pp. 1026–1029). Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.

Matczak A. (1982). Style poznawcze. Rola indywidualnych preferencji. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Mróz B., Chudzicka-Czupała A., Kuśpit M. (2017). Kompetencje osobowościowe i twórcze. Psychologiczne uwarunkowania kreatywności pracowników. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Nęcka E. (2003). Inteligencja: geneza, struktura, funkcje. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Nogaj A.A., Ossowski R. (2017). Cechy osobowości uczniów szkół muzycznych a poziom otrzymywanego wsparcia społecznego. Polskie Forum Psychologiczne, 22(1), 71–89.

Nosal Cz. (1990). Psychologiczne modele umysłu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Ogińska-Bulik N., Juczyński Z. (2008). Osobowość. Stres a zdrowie. Warszawa: Wydawnictwo Difin SA.

Okoń W. (2003). Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Olejniczak E. (2013). Psychologiczne uwarunkowania rozwoju zdolności plastycznych u dzieci i młodzieży. Zeszyty Psychologiczno-Pedagogiczne Centrum Edukacji Artystycznej, 1, 41–44.

Papageorgi I., Hallam S., Welch G.F. (2007). A conceptual framework for understanding musical performance anxiety. Research Studies in Music Education, 28, 83–107.

Popek R. (1977). Próby wykrywania uzdolnień plastycznych u młodzieży szkół średnich. In: Z. Ratajczak (red.), Psychologia w służbie człowieka w społeczeństwie socjalistycznym. Materiały XXIII Zjazdu Naukowego PTP. Katowice: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.

Popek R. (1985). Psychologiczna analiza uzdolnień plastycznych młodzieży. W: S. Popek (red.), Twórczość artystyczna w wychowaniu dzieci i młodzieży (pp. 157–176). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Popek R. (1988). Uzdolnienia plastyczne młodzieży. Analiza psychologiczna. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Popek R. (1998). Z badań nad uzdolnieniami plastycznymi młodzieży. Analiza psychologiczna. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Popek S. (1978). Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Popek S. (1979). Rozwój twórczości plastycznej dzieci i młodzieży. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Popek S. (1990). Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Popek S. (2001). Człowiek jako jednostka twórcza. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Popek S. (2010). Psychologia twórczości plastycznej. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.

Popek S., Bernacka R.E. (2008). Zdolności i uzdolnienia – ujęcie transgresyjne. In: I. Pufal-Struzik (ed.), O przekraczaniu granic własnych ograniczeń – z perspektywy psychotransgresjonizmu (pp. 13–22). Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.

Rimm S. (1994). Bariery szkolnej kariery. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Robinson D. (2000). 101 Key Ideas – Psychology. London: Hodder and Stoughton.

Salovey P., Sluyter D. (eds.). (1999). Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna. Transl. M. Karpiński. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

Seligman M.E.P. (1993). Optymizmu można się nauczyć. Transl. A. Jankowski. Poznań: Media Rodzina.

Selye H. (1960). Stres życia. Transl. J.W. Guzka. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.

Selye H. (1974). Stress Without Distress. Philadelphia: J.B. Lippincott.

Sękowski A.E. (1989). Osobowość a osiągnięcia artystyczne uczniów szkół muzycznych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Sękowski A.E. (2001). Osiągnięcia uczniów zdolnych. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Shuter-Dyson R., Gabriel C. (1986). Psychologia uzdolnienia muzycznego. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Strelau J., Jaworowska A., Wrześniewski K., Szczepaniak P. (2005). Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS. Podręcznik. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.

Szuman S. (1990). Sztuka dziecka. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Terelak J.F. (2005). Stres organizacyjny. Koncepcje, przyczyny, symptomy i sposoby radzenia sobie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza WSM.

Tokarz A. (2005). Procesy motywacyjne a dyspozycje do wybitnych osiągnięć w kontekście rozwoju. In: W. Limont, J. Cieślikowska (eds.), Wybrane zagadnienia edukacji uczniów zdolnych. T. 2. Uczeń – nauczyciel – edukacja (pp. 35–59). Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.

Tokarz A., Kaleńska J. (2005). Skala Samopoczucia Muzyka przed Występem –A. Steptoe i H. Fidler – wstępne opracowanie wersji polskiej. Psychologia Rozwojowa, 10 (1), 125–134.

Walters J.M., Gardner H. (1986). The crystallizing experience: Discovering an intellectual gift. W: R.J. Sternberg, J.E. Davidson (eds.), Conception of Giftedness (pp. 306–331). Cambridge: Cambridge University Press.

Więckowska-Kowalska A. (2017). Stres a przedmioty artystyczne w szkole plastycznej – refleksje pedagoga szkolnego. Zeszyty Psychologiczno-Pedagogiczne Centrum Edukacji Artystycznej, 4, 87–98.