Abstrakt

Artykuł przedstawia główne tendencje w badaniach nad zagadnieniem sieroctwa wojennego polskich dzieci czasu II wojny światowej. W pierwszej części zostały ukazane trzy fazy tych badań, skupione wokół następujących tematów: dzieci – świadkowie i ofiary wojny (1944-1948), zbrodnie hitlerowskiego „aparatu śmierci” (1956-1980), sieroty wojenne – ofiary faszyzmu oraz komunizmu (po 1989). Druga część jest próbą zarysowania zbiorowego portretu dzieci – ofiar wojny. Zawiera następujące problemy: „kompleks wojenny”, trauma wojenna dzieci Holocaustu, KZ-syndrom, syndrom „tułaczego dziecka”, wychowanie komunistyczne.

Bibliografia

Adamczyk W. (2011). Kiedy Bóg odwrócił wzrok. Wstęp Norman Davies. Poznań.

Akavia M. (1989). Jesień młodości. Kraków.

Assman A. (2010). Ku europejskiej kulturze pamięci. Kultura Współczesna 2010, 1.

Auderska H. (1945). Poland (The Children Cannot Wait). London.

Baley S. (1948). Psychiczne wpływy drugiej wojny światowej. Psychologia Wychowawcza, 1-2.

Batawia S. (1948). Wpływ ostatniej wojny na przestępczość nieletnich. Psychologia Wychowawcza, 1-2.

Bugaj T. (1985). Dzieci polskie w krajach pozaeuropejskich 1939-1949. Wyd. II. Jelenia Góra.

Bauman J. (1989). Zima o poranku. Kraków.

Bauman J. (2000). Nigdzie na ziemi. Warszawa.

Birenbaum H. (1988). Nadzieja umiera ostatnia. Warszawa.

Birenbaum H. (1991). Powrót do ziemi praojców. Warszawa.

Blady-Szwajger A. (2010). I więcej nic nie pamiętam. Warszawa.

Burzyński K. (2004). Wspomnienia Sybiraka. Łomża.

Caritas w trosce o dziecko (1946). Tydzień miłosierdzia 6-13 X 1946 r. Caritas, 12-13.

Chuwis-Thau L. (2002). A jeśli cię zapomnę. Warszawa.

Dzieci holocaustu mówią (1993). Warszawa.

Dzieci z łódzkiego getta. Katalog wystawy (2004). Łódź.

Dzieci żydowskie oskarżają (1947). Warszawa.

Einhorn E. (2010). Ukryte stronnice. Opowieść o jednym domu, dwóch rodzinach i Holocauście. Kraków.

Filipkowski P. (2010). Historia mówiona i wojna. Doświadczenie wojenne obozu koncentracyjnego w perspektywie narracji biograficznych. Wrocław.

Gilbert M. (2002). Holocaust. Ludzie – dokumenty – pamięć. Warszawa.

Gross J.T. i Grudzińska-Gross I. (1983) (red.). „W czterdziestym nas matko na Sybir zesłali…” Polska a Rosja 1939-42. Wyd. I. Londyn.

Grynberg H. (1994). Dzieci Syjonu. Warszawa.

Gut Opdyke I. (2010). Ratowałam od Zagłady. Kraków.

Hammarberg T. (2007). Human Rights in Europe: Mission Unaccomplished. Strasbourg.

Han-Ilgiewicz N. (1948). Dzieci moralnie zaniedbane przed wojną a obecnie. Psychologia Wychowawcza, 1-2.

Hort W. (Hanka Ordonówna) (1946). Tułacze dzieci. Bejrut.

Hrabar R. (1960). Hitlerowski rabunek dzieci polskich. Uprowadzenie i germanizowanie dzieci polskich w latach 1939-1945. Warszawa.

Hubert-Budzyńska J. (1993). Syberyjska dziatwa. Wojenne losy Kresowiaków. Lublin.

Hugo-Bader J. (2011). Dzienniki kołymskie. Wołowiec.

Jedlewska K. (1947). Jak odbiły się przeżycia i wydarzenia wojenne na psychice dzieci i młodzieży. Dzieci i Wychowawca, 11-12.

Kaczyńska M. (1946). Psychiczne skutki wojny wśród dzieci i młodzieży w Polsce. Zdrowie Psychiczne, 1.

Kempisty Cz. (1984), Realizacja hitlerowskiego programu eksterminacji dzieci w świetle powojennych badań lekarskich. „Człowiek – Populacja – Środowisko”. Wrocław: Prace Dolnośląskiego Centrum Diagnostyki Medycznej „Dolmed”.

Klüger R. (2009). Żyć dalej… Wrocław.

Kończal K. (2010). Polsko-niemieckie miejsca pamięci. Kultura Współczesna, 1.

Kowalska-Leder J. (2009). Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego. Wrocław.

Królikowski Ł. ks. (1960). Skradzione dzieciństwo. Wyd. I. Londyn.

Krzysztoporska M. (1994). Pamiętnik matki. 1940-1942. Poznań.

Kulik M. (1996). Wojna w oczach dziecka – badania Stefana Szumana nad przeżyciami wojennymi dzieci. Praca magisterska napisana pod kierunkiem Prof. dr hab. W. Theissa. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział Pedagogiczny.

Kurek-Lesik E. (1992). Gdy klasztor znaczył życie. Udział żeńskich zgromadzeń zakonnych w akcji ratowania dzieci żydowskich w Polsce w latach 1939-1945. Kraków.

Lewin A. (1987). Dom na Uralu. Losy dzieci polskich z Monetnej. Warszawa.

Lorenc J. i Lorenc H. (1996). Pamiętnik Afrykańczyka. Randez-vous z młodością. Orchard Lake.

Lukas C. R. (1994). Did the Children Cray? Hitler’s War Against Jewish and Polish Children, 1939-45. New York.

Łopatka A. (1982) (red.). Dzieci i młodzież w latach drugiej wojny światowej. Warszawa.

Majewski W. (pseud.) (1944). Polish Children Suffer. Confield Gardens.

Maliszewska I. (2007) (red.). Wypędzeni z Warszawy 1944. Katalog wystawy. Warszawa.

Mariańska M. (1966) (wstęp). Nasze życie. Zbiór opowiadań młodzieży uratowanej z zagłady hitlerowskiej. Hajfa.

Marks S. (2009). Dlaczego poszli za Hitlerem? Psychologia narodowego socjalizmu w Niemczech. Warszawa.

Mazurczyk J., Zawanowska K. (1983) (oprac.). Dzieciństwo i wojna. Warszawa.

Meissner A. (1983). Opieka nad dziećmi w okresie okupacji hitlerowskiej 1939-1945. Stan i potrzeby badań. Przegląd Historyczno-Oświatowy, 3.

Mieszkowska A. (2004) (oprac.). Matka dzieci Holocaustu. Historia Ireny Sendlerowej. Warszawa.

Nadolony A. (1984). Polskie sieroty i dzieci samotne w Austrii po II wojnie światowej. Przegląd Zachodni, 2.

Newerly I. (1978). Żywe wiązanie. Warszawa.

Papuzińska J. (1994). Darowane kreski. Warszawa.

Papuziński S. (1946). Klęska elementarna. Opiekun Społeczny, 5-6.

Paulson J. (2011) (Ed.). Education and Reconciliation. Exploring Conflict and Post-Conflict Situations. London, New York.

Pietrasiewicz T. (2003). Elementarz. Dzieci w obozie na Majdanku. Katalog wystawy. Lublin.

Pietruszka W. (1982). Sieroctwo w Polsce w okresie okupacji hitlerowskiej. W: Cz. Pilichowski (red.) Dzieci i młodzież polska w latach drugiej wojny światowej. Warszawa.

Pius XII (1946). Encyklika O bezzwłocznej pomocy na rzecz cierpiących niedostatek dzieci. Caritas, 7.

Polska szkoła na tułaczych szlakach (1995). Pr. zbiór. Warszawa.

Przewłocki J. (1989-1993) (red.). Wspomnienia Sybiraków. T. I-VIII. Warszawa.

Radlińska H. i Wojtyniak J. (1946). Sieroctwo. Zasięg i wyrównywanie. Warszawa.

Rosset E. (1975). Demografia Polski. Warszawa.

Rudak E. (2000). Moje wojenne dzieciństwo. Wspomnienia nadesłane na konkurs. Warszawa.

Sajewicz J. ks. (1996). Wspomnienia. W: Kazimierz Patalas (oprac.) Przez boje, przez znoje, przez trud. Kombatanckie losy. Winnipeg.

Sakowska R. (2000). Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy. T. 2. Dzieci – tajne nauczanie w getcie warszawskim. Warszawa.

Sendlerowa I. (1946). Bijemy na alarm. Opiekun Społeczny, 5-6.

Solińska J. (2000). Sybiraczka. Wyd. III. Lublin.

Sosnowski K. (1962). Dziecko w systemie hitlerowskim. Warszawa.

Stypuła W. (2000). W gościnie u „polskiego” maharadży. Wspomnienia z pobytu w Osiedlu Dzieci Polskich w Indiach w latach 1942-1946. Warszawa.

Szkoda E. W. The Gehenna of Polish Children in the USSR, b.m.w.

Szuman S. (1948). Wojna i okupacja w rysunkach dzieci polskich. Referat wygłoszony podczas konferencji SEPEG (23-28 V 1948 r.) Archiwum Akt Nowych w Warszawie, zesp. Ministerstwo Oświaty, sygn. 4064.

Szuman S. (1946). Konkurs na rysunki dzieci. Przekrój, 43.

Taylor L. (2010). Polskie sieroty z Tengeru. Od Syberii przez Afrykę do Kanady 1941-1949. Warszawa.

Tazbir S. (1975). W obronie dzieci i młodzieży w Warszawie 1939-1944. Warszawa.

Theiss W. (1990). Sieroctwo wojenne – problemy i badania. Kwartalnik Pedagogiczny, 3.

Theiss W. (1999). Zniewolone dzieciństwo. Socjalizacja w skrajnych warunkach społeczno-politycznych. Wyd. II. Warszawa.

Theiss W. (2006). Sieroctwo wojenne. W: Tadeusz Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. V. Warszawa.

Theiss W. (2007). Kindheit im Zweiten Weltkrieg. Übersicht über die polnischen Forschungen aus dem Jahren 1945-2005. W: K. Ruchniewicz, J. Zinnecker (red.) Zwischen Zwangsarbeit, Holocaust und Vertreibung. Polnische, jüdische und deutsche Kindheiten im besetzen Polen. München 2007.

Thompson E. (2008). Postmodernizm, pamięć, logocentryzm, W: H. Gosk, B. Karwowska (red.) (Nie)obecność. Pominięcia i przemilczenia w narracjach XX wieku. Warszawa.

Tokarz Z. (1969) (red.). Zbrodnie hitlerowskie na dzieciach i młodzieży polskiej 1939-1945, Warszawa.

Trela E. (1981). Polskie placówki oświatowe i wychowawcze w Związku Radzieckim w latach 1943-1946. Liczebność i rozmieszczenie. Warszawa.

Tułacze dzieci (1995). Pr. zbiór. Warszawa.

Turski M. (1975) (oprac.). Byli wówczas dziećmi. Konkurs „Polityki”. Warszawa.

Wasilewska I. (1945). Za winy niedopełnione. Rzym.

Watowa O. (2011). Wszystko, co najważniejsze. Wyd. II. Warszawa.

Weber H. N., Rathenow H-F. (1996). Pedagogika miejsc pamięci – próba bilansu. Kwartalnik Pedagogiczny, 2.

Weber H. N. (2011a). Miejsce pamięci miejscem uczenia się. O przeszłości i teraźniejszości byłych obozów koncentracyjnych jako miejsc pamięci, W: M. S. Szymański i W. Hörner (red.) Polityka i badania oświatowe w Niemczech i Polsce. Miscellanea. Warszawa.

Weber H.N. (2011b). Erziehung nach Auschwitz – noch aktuell? Wykład w dn. 18 V 2011 r. w Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie.

Wnuk J., Radomska-Strzemecka H. (1961) (red.). Dzieci polskie oskarżają. 1939-1945. Warszawa.

Wojtyniak J., Radlińska H. (1946). Sieroctwo. Zasięg i wyrównywanie. Warszawa.

Wróbel-Lipowa K. (2010). Edukacja dzieci polskich w Związku Radzieckim w okresie drugiej wojny światowej. W: E. Gorloff, R. Grzybowski, A. Kołakowski (red.) Edukacja w warunkach zniewolenia i autonomii (1945-2009). Kraków.

Wypędzeni z Warszawy 1944. Losy dzieci (2007). Warszawa.

Yad Layeled. The Living Memorial to the Children of the Holocaust (1995). Israel: Kibbutz Lohamei Haghetaot.

Żebrowska M. (1948). Nieletni przestępcy w Warszawie. Psychologia Wychowawcza, 1-2.