Higiena małego dziecka w świetle poradników z początku XX wieku
Rok: 2012
Numer: 1
Strony: 169-197
DOI: 10.34767/PP.2012.01.13
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest próba rekonstrukcji zaleceń kierowanych do rodziców, szczególnie matek, a także opiekunek i piastunek najmłodszych dzieci ( do 3 roku życia) w zakresie troski o ich higienę i zdrowie. Podstawę źródłową dokonanych ustaleń stanowi literatura o charakterze poradnikowym, dotycząca zdrowia i higieny, a także edukacji dziecka, opublikowana na terenie ziem polskich na początku wieku XX. Jak wynika z dokonanych ustaleń, tematyka związana z troską o zdrowie i higienę dzieci była stosunkowo często poruszana w analizowanych poradnikach na terenie wszystkich trzech zaborów. Publicyści, zdając sobie sprawę z wagi zagadnienia, jakim była troska o zdrowie dzieci, często problematyce tej poświęcali osobne rozdziały czy podrozdziały swoich prac. Podkreślić należy, że treść porad jest bardzo bogata i różnorodna. Dotyczyły one zagadnień związanych z właściwą higieną okresu ciąży, porodu, będących podstawą zdrowia dziecka, pielęgnacji i opieki nad noworodkiem i niemowlęciem, a także dzieckiem w okresie poniemowlęcym. Wskazywano, jak należy postępować w dziedzinie żywienia dziecka, ubioru, troski o czystość ciała, sugerowano, jak hartować malucha, zalecano ruch fizyczny i zabawy na powietrzu, podpowiadano, jak urządzić pokój dziecinny. W literaturze poradnikowej z zakresu zdrowia i higieny dziecka zalecano odpowiednie postępowanie w każdej niemal chorobie małego dziecka.
Bibliografia
Aries P. (1995). Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut.
Baytel F. (1910). Higiena i zdrowie. O własnościach leczniczych promieni słonecznych. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Biehler M. (1905). Higiena dziecka. Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolffa.
Biehler M. (1921). Podręcznik higieny z rycinami w tekście. Wydanie czwarte uzupełnione. Warszawa, Lublin, Łódź, Kraków: Nakład Gebethnera i Wolffa.
Bernhardt R. (1925). Zarys chorób wenerycznych i skórnych wieku dziecięcego dla lekarzy, studentów i matek. Warszawa: Skład Główny Księgarni Gebethnera i Wolffa.
Bilz F. E. (1910). Nowe lecznictwo przyrodne. Książka do nauczania i podręcznik leczenia przyrodnego i ochrony zdrowia. Poznań: Księgarnia i Instytut sztuk Pięknych Spółka Akcyjna.
Choroby nagminne. Jak leczyć i zapobiegać? Wykład popularny (b.r.). Przejrzał Dr med. A. Kube. Warszawa: Nakład Poliglot, sp. z o.o.
Bołdyrew A. (2008). Matka i dziecko rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795-1918. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Breyer S. (1913). Lekarz domowy. Grudziądz: drukiem i nakładem Wiktora Kulerskiego („Gazeta Grudziądzka”).
Bączkiewicz J. (1906). Jak ochraniać dzieci od chorób zakaźnych. Warszawa: Nakładem i drukiem M. Arcta.
Combe A. (1904). Nerwowość u dzieci. Cztery odczyty. Przełożył i przypisami dopełnił dr H. Nusbaum. Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolfa.
Comby J. (1925). Dwieście sześćdziesiąt porad lekarskich w chorobach dziecięcych. Przekład z ostatniego (VIII) francuskiego wydania pod redakcją dr med., J. Rotstadta. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Wiedza”.
Delimata M. (2004). Dziecko w Polsce średniowiecznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Denning A. (1907), Higiena przemiany materii. Przełożył K. Panek, z 1 tablicą kolorową i 5 rycinami w tekście. Lwów: Nakładem Księgarni Polskiej B. Połonieckiego.
Domowa pomoc, czyli książka dla dobra chorej ludzkości (b.r.). Hanower: Nakładca: L. Schmidt.
Dziecko w rodzinie i społeczeństwie (2002). T. I. J. Jundziłł, D. Żołądź-Strzelczyk (red.) Starożytność – średniowiecze. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Pedagogicznej.
Dziecko w rodzinie i społeczeństwie (2002). T. II. K. Jakubiak, W. Jamrożek (red.) Dzieje najnowsze. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Pedagogicznej.
Ernst E. (1907). Obowiązek rodzicielski. Przyczynek do kwestii wychowania młodzieży w czystości obyczajów. Z trzeciego wydania z niemieckiego za zezwoleniem autorki tłumaczyła S. K. Poznań: Nakładem i czcionkami Drukarni i Księgarni św. Wojciecha.
Fischer I., Fisek E. (1915). Skarbiec zdrowia i życia. Zasady higieny oparte na nowoczesnej wiedzy. Z rycinami, tablicami, wykresami. Lwów: Wydawnictwo Książek Pożytecznych.
Fischer-Dueckelmann A. (1908). Kobieta lekarką domową: podręcznik lekarski do pielęgnowania zdrowia i lecznictwa w rodzinie, ze szczególnym uwzględnieniem chorób kobiecych i dziecięcych, położnictwa i pielęgnowania dzieci, na pol. przeł. za zezw. aut. Teresa Jaroszewska z współudz. A. Czarnowskiego. Mikołów-Warszawa.
Gross A. (1909). Rady i wskazówki, jak ustrzec się od chorób płucnych. Szkic popularny. Warszawa: Nakładem „Ziarna”.
Handelsman B. (1920). Zasady pielęgnowania chorych dla użytku pielęgniarek. Cześć I- Krótki zarys anatomii, fizjologii i higieny. Część II- pielęgnowanie chorych. Łódź: Księgarnia Ludwika Fiszera, Warszawa: E. Wende i s-ka.
Harasowski A. (1900). Lekarz domowy. Racjonalny poradnik lekarski dla zdrowych i chorych. Lwów 1900: Nakładem Stanisława Kohlera.
Hojnacki W. (1925). Higiena kobiety i kosmetyka. Wydanie czwarte przerobione. Lwów i Warszawa: Nakładem Księgarni Polskiej B. Połonieckiego.
Jak kobieta ma postępować w stanie zwykłym i odmiennym, aby się od cierpień uchronić ? (1906). Warszawa: Druk J. Sikorskiego, Warecka 14.
Jaroszyński T. (1921). Higiena wychowawcza. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
Jeager H., Jeager A. (1907). Higiena ubrania. Przełożyła K. Hojnacka, z 91 rycinami i 15 tablicami. Lwów: Nakładałem Księgarni Polskiej B. Połonieckiego.
Korybut-Daszkiewicz B. (1907). Pielęgnowanie chorego dziecka. Warszawa: nakładem i drukiem M. Arcta.
Kuhner A. (1922). Tajemnica życia powstającego z punktu widzenia lekarskiego i społecznego. Objaśnienie życia płciowego i małżeńskiego. Z uzupełnieniami J. Springer. 90 rycin i tablic kolorowych. Wydanie trzecie uzupełnione. Poznań: Towarzystwo Wydawnicze Epoka sp. z o.o.
Krzyżanowski E. (1901). Leki domowe zastosowane w chorobach ludzkich. Drugie przejrzane i uzupełnione wydanie. Warszawa: Skład Główny u Gebethner i Wolffa.
Lagrange F. (1910). Higiena ruchu dzieci i młodzieży. Z oryginału streściła W. N. Warszawa: Nakładem i drukiem M. Arcta.
Lange F., Trumpp J. (1907). Zniekształcenia ciała. Przełożył dr S. Ruff, prymaryusz szpitala, z 1126 rycinami. W: Księga zdrowia, czyli nauka pielęgnowania zdrowia. Przekład polski pod red. W. Hojnackiego. Tom IV. Lwów: Nakład i własność Księgarni Polskiej B. Połonieckego.
Lotzky H. (1914). Poznaj duszę dziecka twego. Tłumaczyła P. Fr. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
Mason Ch. M. (1908). Wychowanie domowe. Wychowanie dzieci do lat dziewięciu, tłumaczenie z angielskiego. Warszawa: Skład Gł. Księgarni E. Wende i sp.
Matka i Dziecko. Wychowanie fizyczne i molarne dzieci do lat 7 (w okresie przedszkolnym) z J. v Wedella przełożyła St. S. (1902). Warszawa: Gebethner i Wolf.
Moszczeńska I. (1903). Dla rodziców. Rady i wskazówki przy wychowaniu dzieci. Warszawa: Nakładem i drukiem M. Arcta.
Moszczeńska I. (1904). Dobre i złe wychowanie dzieci w przykładach. Warszawa: Nakładem i drukiem M. Arcta.
Muller J. P. (1910). Mój system. 15 minut dziennie dla zdrowia! Z przedmową tłumacza. Z 44 rycinami i tablicą z rozkładem czasu. Wydanie szóste. Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolfa. Kraków- G. Gebethner i Spółka.
Muller J. P. (po 1904). Mój system dla dzieci. Przekład autoryzowany z 73 ilustracjami w tekście. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski, Krakowskie Przedmieście 13.
Niedzielski K. (1905). Uwagi i rady lekarza przydatne w życiu codziennym. Warszawa: Drukiem i nakładem M. Arcta.
Orth J. (1907). Cel i zadanie pielęgnowania zdrowia. Przełożył prof. W. Schreiber. Lwów: Nakładem Księgarni Polskiej B. Połonieckiego.
Pachocka A. (2009). Dzieciństwo we dworze szlacheckim w I połowie XIX wieku. Kraków: Wydawnictwo Avalon.
Pettenkofer M. (1900), Powietrze i zdrowie. Wykłady popularne. W przekładzie M. Stępkowskiego, z przedmową J. Ochorowicza. Warszawa: Drukarnia A. T. Jezierskiego, Nowy Świat 47.
Plater-Zyberkówna C. (1918). Na progu małżeństwa. Warszawa: Gebethner i Wolf.
Polak J. (1907). Jak polepszyć zdrowie powszechne. Warszawa: Skład Główny Księgarni Polskiej, Warecka 14.
Puławski A. (1916). Pogadanka o tyfusie plamistym i niektórych innych chorobach (tyfus brzuszny, tyfus powrotny, dyzenteria, cholera, ospa, gruźlica, świerzb i puchlina głodowa). Warszawa: Skład Główny Księgarni Polskiej, Warecka 14.
Przyjaciel zdrowia (1914). Jak pielęgnować dzieci zdrowe i jak leczyć chore podług Ks. S. Kneippa. Wydanie drugie, przejrzane i dopełnione. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
Riedel H. (1907). Woda jako czynnik pielęgnujący zdrowie. Przełożył dr W. Schroeiber, z 28 rycinami. Lwów: nakładem Księgarni Polskiej B. Połonieckiego.
dr Rubner M. (1907). Środki spożywcze i nauka żywienia. Przełożył K. Panek. Lwów: nakład Księgarni Polskiej B. Połonieckiego.
Schaeffer (1907). Okres macierzyństwa. Przełożył dr W. Hojnacki, W: Księga zdrowia, czyli nauka pielęgnowania zdrowia. Przekład polski pod red. Dra W. Hojnackiego IV. Lwów: Nakład i własność Księgarni Polskiej B. Połonieckego.
Schreber M. (1909). Gimnastyka lecznicza pokojowa, czyli zasady leczniczych ćwiczeń gimnastycznych bez przyrządów i pomocy wykonywanych dla każdego wieku. Z niemieckiego przetłumaczył R. Radziwiłłowicz, z 45 drzeworytami w tekście, wydanie 3 przejrzane i uzupełnione. Warszawa: nakład Gebethnera i Wolfa. Kraków: G. Gebethner i spółka.
Sonderegger L. (1902). Podstawy ochrony zdrowia. W przekładzie i z przedmową E. Biernackiego. Warszawa: Drukarnia A. T. Jezierskiego, Nowy Świat 47.
Springer J. (b.r., po 1900). Lekarka domowa. Złota księga kobieca ku oświeceniu i pouczaniu dla zdrowych i chorych o najważniejszych kwestiach nauki zdrowia i lecznictwa. Wieleń (Poznań): Księgarnia Wydawnicza Polska.
Stella-Sawicki J. (1903). Rady dla młodych mężatek. Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolffa.
Śmiarowska J. (1924). Higiena kobiety we wszystkich okresach jej życia ze specjalnym uwzględnieniem higieny macierzyństwa i niemowlęctwa. Lwów: Nakładem Księgarni Nauczycielskiej sp. z o.o. we Lwowie, Batorego 12 w Warszawie, Sienkiewicza 5, w Poznaniu, Ratajczaka 33.
Śmiarowska J. (1925). Higiena kobiety we wszystkich okresach jej życia, wydanie II poprawione i uzupełnione. Lwów: Nakładem Księgarni Nauczycielskiej sp. z o.o. we Lwowie, Batorego 12 w Warszawie, Sienkiewicza 5, w Poznaniu, Ratajczaka 33.
Taussig Z. (1901). Dziecko do lat dwóch. Rady i wskazówki dla matek przy odżywianiu i pielęgnowaniu dzieci tudzież zapobiegnie ich chorobom. Przekład dra J. L., Warszawa: Jan Fiszer, Nowy Świat 9.
Truby King F. (1922). Odżywanie i pielęgnowanie dziecka. „Ogniwo”.
Trumpp J. (1907). Wiek dziecięcy. Przełożył dr W. Hojnacki, W: Księga zdrowia, czyli nauka pielęgnowania zdrowia. Przekład polski pod red. Dra W. Hojnackiego. T. IV. Lwów: Nakład i własność Księgarni Polskiej B. Połonieckego.
Urban S. (1902). Szanujmy zdrowie! Główne zasady higieny przystępnie zebrane. Warszawa: Nakładem „Ziarna”.
Wernic L. (1909). Zasady anatomii, fizjologii i higieny. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
Wychowanie dziecka według B. H. Gausserona (1902). Opracował H. Michałowski. Cz. I. Warszawa: Nakładem „Ziarna”.
Zasady higieny. Wskazówki popularne pielęgnowania zdrowia (1902). Z oryginału wydanego przez Berliński Urząd Zdrowia wolny przekład dra I. Świętochowskiego. Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolfa.
Żołądź-Strzelczyk D. (2002), Dziecko w dawnej Polsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.