Obrazy dzieciństwa zachowane w pamięci mieszkańców Żuław Elbląskich po 1945 roku

Abstrakt

Żuławy są terenem, na którym od połowy XX wieku rozpoczął się proces konstruowania identyfikacji z regionem nowo przybyłych mieszkańców z Wileńszczyzny, Wołynia i innych części Polski, którzy wykorzenieni ze swoich rodzimych miejsc próbowali odnaleźć się w zupełnie nowej i obcej przestrzeni kulturowej. Celem artykułu jest przedstawienie obrazów dzieciństwa zachowanych w pamięci najstarszych mieszkańców Żuław, którym przerwano trudne dzieciństwo naznaczone czasem wojny i okupacji, i wymuszono potrzebę odnalezienia swojego miejsca w nowej rzeczywistości. Prezentowane obrazy są wynikiem badań terenowych prowadzonych w ramach projektu badawczego dotyczącego dziedzictwa kulturowego Żuław realizowanego pod kierunkiem dr Anny Weroniki Brzezińskiej. W interdyscyplinarnych badaniach uczestniczyli studenci i pracownicy naukowi z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu oraz Zakładu Historii Wychowania Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku. We wspomnieniach z dzieciństwa przywoływano dom rodzinny, okres szkolny i czas beztroski wypełniony zabawami – obrazy, które najsilniej tkwiły w pamięci najstarszego pokolenia stworzyły osnowy, wokół których podjęto próbę analizy zebranego materiału. Najogólniej w okresie dzieciństwa możemy wyróżnić dwie podstawowe przestrzenie czasowe - czas obowiązków domowych i gospodarczych oraz czas szkolny, wokół tych dwóch osi skupiało się całe życie dziecka, a pomiędzy nimi znajdował się czas zabawy. Pomimo licznych obowiązków domowych oraz braku wyznaczonego czasu wolnego na zabawę, dzieci w samej codziennej pracy odnajdywały elementy zabawy.

Bibliografia

Aries Ph. (2010). Historia dzieciństwa: dziecko i rodzina w dawnych czasach (przeł. Maryna Ochab). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Augustowski B. (red.) (1976). Żuławy Wiślane. Gdańsk: Zakład Narodowy im Ossolińskich.

Barbar J. (1949). Zagadnienie programów szkolnych i wyników nauczania. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Biegeleisen H. (1927). Matka i dziecko w zwyczajach, obrzędach i praktykach ludu polskiego. Lwów: Ateneum.

Borzyszkowski J. (red.) (2004). Wysiedlenie na Pomorzu w latach 1939-48. Wejherowo.

Brzezińska A.W. (red.) (2009). Żuławy w poszukiwaniu tożsamości: materiały z sesji naukowej zorganizowanej 15 listopada 2008 roku przez Oddział Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku we współpracy z Instytutem Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Instytutem Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Pruszcz Gdański: Wydawnictwo Jasne

Brzezińska A.W., Poczobut J. (red.) (2010). Zachować podcień Zapisane w krajobrazie i pamięci. Pruszcz Gdański: Wydawnictwo Jasne.

Bystroń J. S. (1935). Słowiańskie obrzędy rodzinne. Obrzędy związane z narodzeniem dziecka. Kraków: Akademia Umiejętności.

Caillois R. (1997). Gry i ludzie (przeł. A. Tatarkiewicz, M. Żurawska). Warszawa: Oficyna Wyd. Volumen.

Cieślikowski J. (1985). Wielka zabawa: folklor dziecięcy, wyobraźnia dziecka, wiersze dla dzieci. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Czerniakiewicz J. (1987). Repatriacja ludności polskiej z ZSRR 1944-1948. Warszawa: Zakład Pomocy Naukowych, Wydawnictw i Reprografii.

Delimata M. (2004). Dziecko w Polsce średniowiecznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Dymara B. (red.) (2010). Dziecko w świecie rodziny: szkice o wychowaniu. Kraków: Impuls.

Erikson E. H. (2000). Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

Gadamer H.G. (1993). Aktualność piękna: sztuka jako gra, symbol i święto (przeł. K. Krzemieniowa). Warszawa: Oficyna Naukowa.

Gołębiowski B. (red.) (1969). Młode pokolenie wsi Polski Ludowej, nauczyciele i uczniowie. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Grosicka M., (red.) (2008). Jesteśmy stąd: dom na Żuławach. Malbork: Starostwo Powiatowe.

Hammersley M., Atkinson P. (1995). Metody badań terenowych. Poznań: Zysk i S-ka.

Hochleitner J., Moski W. (red.) (2006). Patriotyczne, społeczne i organizacyjne aspekty funkcjonowania turystki na Żuławach i Mierzei Wiślanej. Elbląg: Fundacja Elbląg.

Sohoenebeck H. von (2009). Postpedagogika: od antypedagogiki do Amication. Kraków: Oficyna Wydawnicza: Impuls.

Schoenebeck H. von. (2009). Jaka może być szkoła? Kraków: Oficyna Wydawnicza: Impuls.

Huizinga J. (1985). Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury (przeł. M. Kurecka, W. Wirpsza). Warszawa: Czytelnik.

Izdebska J. (2006). Dom rodzinny postrzegany przez dzieci. Białystok: TransHumana.

Kawecki I. (1994). Metoda etnograficzna w badaniach edukacyjnych. Łódź: Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych w Łodzi.

Kersten K. (1974). Repatriacja ludności polskiej po II wojnie światowej: studium historyczne. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN.

Kiszczak E. (oprac.) (1982). Bibliografia Żuław 1945-82. Gdańsk: ROINTE.

Kubinowski D. (2010). Jakościowe badania pedagogiczne Filozofia – Metodyka – Ewolucja. Lublin: Wydanictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.

Laskowska K. (2008). Żuławskie wiatraki, czyli Historia wiatrem pisana. Elbląg: Wydawnictwo Uran.

Librachowa M. (red.) (1934). Dziecko wsi polskiej. Cz. 1 Próba charakterystyki. Cz. 2. Charakterystyki regionalne. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Lutyński J. (1994). Metody badań społecznych – wybrane zagadnienia. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.

Misiło E. (1996). Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944 – 1946. T. 1 Dokumenty 1944-46. Warszawa: Archiwum Ukraińskie.

Misiło E. (1999). Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944 – 1946, T. 2. Dokumenty 1946. Warszawa: Archiwum Ukraińskie.

Muzeum Narodowe. (2008). Mennonici na Żuławach: ocalone dziedzictwo, Gdańsk.

Okoniewska B. (1992). Gospodarka rolna i osadnictwo na Żuławach w okresie powojennym: przeobrażenia strukturalne w latach 1945-1958. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Orłowski H, Sakson A. (red.) (1996). Utracona ojczyzna: przymusowe wysiedlenia, deportacje i przesiedlenia jako wspólne doświadczenie. Poznań: Instytut Zachodni.

Pachocka A. (2009). Dzieciństwo we dworze szlacheckim w I połowie XIX wieku. Kraków: Avalon.

Patyrało B., Szlufik W. (1972). Szkolnictwo ogólnokształcące na ziemiach zachodnich i północnych w latach 1945 -1970. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Piasecki E. (1916). Zabawy i gry ruchowe dzieci i młodzieży, ze źródeł dziejowych i ludoznawczych przeważnie rodzinnych i z tradycji ustnej. Lwów.

Pilch T., Bauman T. (2010). Zasady badań pedagogicznych Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie ,,Żak”.

Sawicka G. (1997). Dom w języku i kulturze. Szczecin: Wydawnictwo JOTA.

Skrzeczewski S. (1948). Podstawowe zadania oświatowe. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Smolińska-Theiss B., Theiss W. (2010). Badania jakościowe – przewodnik po labiryncie. W: Palka S. (red.) Podstawy metodologii badań w pedagogice. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Sobczak J. (1972). Repatriacja Niemców podczas II wojny światowej i jej związek z wysiedleniem ludności polskiej. Zamość: Druk. Uniw. M. Curie-Skłodowskiej.

Srebrakowski A. (2001). Polacy w Litewskiej SRR 1944-1989. Toruń: Wyd. Adam Marszałek.

W przeszłość dla przyszłości: wspomnienia najstarszych mieszkańców Żuław Gdańskich (2007). Pruszcz Gdański: Wydawnictwo Agni.

Wilk J. (red.) (2003). W służbie dziecka. Stulecie dziecka – blaski i cienie. T. I. Kraków: Poligrafia Salezjańska.

Żołądź-Strzelczyk D. (2006). Dziecko w dawnej Polsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.