Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest próba odtworzenia specyfiki zabaw dzieci na wsi polskiej w okresie II połowy XIX i początków XX wieku. Dokonano próby prezentacji rodzajów zabaw, ich specyfiki, zasad ich organizacji, a także określenia miejsca i roli zabawy w życiu dziecka wiejskiego. Prezentowane wnioski oparto w całości na analizie materiałów pamiętnikarskich, wspomnień i biografii przedstawicieli warstwy chłopskiej.

Bibliografia

Aries P. (1995). Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach. Gdańsk.

Bacela T. (1960). Osobliwe lata. Wspomnienia. Poznań.

Baranowski B.(1969). Życie codzienne wsi między Wartą a Pilicą w XIX wieku. Warszawa.

Bień A. (1999). Bóg wysoko, dom daleko. Obrazy z przeszłości 1900-1920, posłowie H. Bielska, oprac. K. Burek. Warszawa.

Bołdyrew A. (2008). Matka i dziecko rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795-1918. Warszawa.

Boniewicz L. (1979). Na przestrzeni wieku. Wspomnienia z lat 1860-1956, oprac. E. Arszyńska. Warszawa.

Buczyński S. (1993). Wspomnienia i listy. Lublin.

Chałasiński J. (1984). Młode pokolenie chłopów, t. I i II. Warszawa.

Cichy W. (1980). Wspomnienia wiciarza. Warszawa.

Ciekot S. (1969). Wspomnienia 1885-1964, wstęp J. Chałasiński, t. I, oprac. H. Ciekotowa. Warszawa.

Cieślikowski J. (1985). Wielka zabawa. Wrocław.

Dawne i współczesne zabawki dziecięce (2010). D. Żołądź-Strzelczyk, K. Kabacińska (red.). Poznań.

Dawne zabawy dziecięce (2008). D. Żołądź-Strzelczyk, K. Kabacińska (red.). Kielce-Warszawa.

Delimata M. (2004). Dziecko w Polsce średniowiecznej. Poznań.

Denisiuk A. (1995). W poszukiwaniu nowej formuły dla dawnych kryteriów wartości. Dylematy wychowania w rodzinie na Pomorzu w drugiej połowie XIX i na początku XX stulecia na podstawie przekazów parafabularnych. W: K. Jakubiak (red.) Rodzina jako środowisko wychowawcze w czasach nowożytnych. Bydgoszcz.

Dobrzyński T. (1952). Proboszcz śląski. Wspomnienia. Londyn.

Drygas S. (1970). Czas zaprzeszły. Wspomnienia 1890-1944. Warszawa.

Dziecko w rodzinie i społeczeństwie, t. I – Starożytność – średniowiecze (2002). J. Jundziłł, D. Żołądź-Strzelczyk (red.). Bydgoszcz.

Dziecko w rodzinie i społeczeństwie, t. II – Dzieje nowożytne (2002). K. Jakubiak, W. Jamrożek (red.). Bydgoszcz.

Fałat J. (1987) Pamiętniki. Katowice.

Fołta W. (1987). Życie z własnego nadania, wstęp J. Szczepański, J. Tejchman. Warszawa

Fornalska M. (1973). Pamiętnik matki, część I. Warszawa.

Grad J. (1997). Zabawa – analiza pojęć i koncepcji. Zabawy i zabawki. Kwartalnik poświęcony zagadnieniom ludyzmu i ludyczności, nr 1-2.

Huizinga J. (1985). Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Warszawa.

Jakubiak K. (1999). Wychowanie rodzinne i nauka domowa dziecka na Pomorzu w świetle polskich pamiętników z przełomu XIX i XX wieku. W: J. Borzyszkowski (red.) Rodzina pomorska. Gdańsk.

Kabacińska K. (2002). W co i jak bawiły się polskie dzieci w XVIII wieku? W: K. Jakubiak, W. Jamrożek (red.) Dziecko w rodzinie i społeczeństwie, t. II – Dzieje nowożytne. Bydgoszcz.

Kabacińska K. (2007). Zabawy i zabawki osiemnastowiecznej Polsce. Poznań.

Kabziński K. (1995). Formy pomocy w organizowaniu działań wychowawczych polskich rodzin wiejskich w zaborze pruskim. W: K. Jakubiak (red.) Rodzina jako środowisko wychowawcze w czasach nowożytnych. Bydgoszcz.

Kabziński K. (1996). Pamiętniki w badaniach nad wychowawczą rolą rodziny wiejskiej okresu międzywojennego. Biuletyn Historii Wychowania, nr 1-2.

Kaczyński T. (1987). Z żółtym kuferkiem. Wspomnienia ludowca i nauczyciela. Warszawa.

Kantor R., Zięzio R. (2003). Zabawy i zabawki w życiu polskich dzieci w XIX i XX wieku. W: E. Mazur (red.) Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, część II- stulecie XIX i XX. Warszawa.

Kicowska A. (2002). Pamiętniki jako źródło do badań nad dzieckiem i dzieciństwem. W: K. Jakubiak, W. Jamrożek (red.) Dziecko w rodzinie i społeczeństwie, t. II – Dzieje nowożytne. Bydgoszcz.

Konsała W. (1972). Była nas gromadka spora. Olsztyn.

Korzeniowska W. (2004). Edukacja i wychowanie różnych warstw społecznych na ziemiach polskich od drugiej połowy wieku XIX do roku 1918. Kraków.

Korzeniowska W. (1985). Śląska saga. Opole.

Kunysz W. (b. r. wyd.). Wścibski i wrazicki – pamiętnik chłopa galicyjskiego, wstęp i oprac. B. Tondos. Warszawa.

Kuraś F. (1925). Przez ciernie żywota. Częstochowa.

Kwas F. (1957). Wspomnienia z mego życia. Olsztyn.

Latawiec C (1976). Sandomierz, moja młodość. Warszawa.

Leyk F. (1969). Pamięć notuje i utrwala. Wspomnienia, oprac. T. Kisielewski. Kraków.

Łaknęliśmy wiedzy jak chleba, Pamiętniki samouków (1968), oprac. J. Landy-Tołwińska, H. Ligocki, H. Kasperowicz. Warszawa.

Magryś F (1987). Żywot chłopa działacza, oprac. i wstęp S. Ingot. Warszawa.

Małłek K. (1967). Z Mazur do Verdun. Wspomnienia 1890-1919. Warszawa.

Nawrot-Borowska M. (2010). Dole i niedole dziecka wiejskiego na terenie ziem polskich w II połowie XIX i początku XX wieku w świetle literatury pamiętnikarskiej. Problemy Wczesnej Edukacji, nr 1(11).

Nawrot-Borowska M. (2011). Zabawy dzieci polskich w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku w świetle zapatrywań teoretycznych. W: B. Stawoska-Jundziłł (red.) Prace Katedry Historii Edukacji i Wychowania w Rodzinie, tom 2: Kultura, edukacja, rodzina, gender studies. Antyk – Polska. Bydgoszcz.

Od samouctwa do samokształcenia. Na podstawie 300 pamiętników samouków (1968), oprac. J. Landy-Tołwińska. Warszawa.

Okoń W. (1987). Zabawa a rzeczywistość. Warszawa.

Pachocka A. (2009). Dzieciństwo we dworze szlacheckim w I połowie XIX wieku. Kraków

Pamiętniki młodzieży wiejskiej 1918-1939 (1969). Oprac. M. Dąbrowska. Warszawa.

Pamiętniki samouków (1968). Oprac. J. Landy-Tołwińska. Warszawa.

Piechota J. (1987). Gawęda mojego dzieciństwa. Wspomnienia z lat 1900-1918. Warszawa.

Pigoń S. (1983). Z Komborni w świat. Wspomnienia młodości. Warszawa.

Pilichowska B. (1997). Zabawy i zabawki chłopięce w XIX-wiecznym Krakowie, Zabawy i zabawki. Kwartalnik poświęcony zagadnieniom ludyzmu i ludyczności, nr 1-2.

Poniecki C. (1983). Jesienny obrachunek. Wspomnienia. Warszawa.

Rola przeorana, dom piękny. Wspomnienia kobiet wiejskich (1975). Wybór, opracowanie i wstęp E. Jagiełło-Łysiowa. Warszawa.

Skorupka T. (1974). Kto przy Obrze, temu dobrze. Wspomnienia rolnika wielkopolskiego 1862-1935. Poznań.

Słomka J. (1983). Pamiętniki włościanina. Od pańszczyzny do dni dzisiejszych, wstęp W. Stankiewicz. Warszawa.

Sowa P. (1969). Po obu stronach kordonu. Wspomnienia. Olsztyn.

Stryczek J. (1984). Chłopskim piórem, przedmowa M. Grad. Warszawa.

Szczepański J. (1984). Korzeniami wrosłem w ziemię. Katowice.

Tarkowski R. (1992). Kartki ze wspomnień. Kraków.

Truskolaska J. (2007). Osoba i zabawa, Elementy filozofii i pedagogiki zabawy. Lublin.

Waksmund R. (2002). Historia dziecka i dzieciństwa z perspektywy prozy wspomnieniowej. W: K. Jakubiak, W. Jamrożek (red.) Dziecko w rodzinie i społeczeństwie, t. II – Dzieje nowożytne. Bydgoszcz.

Witos W. (1978). Moje wspomnienia. Warszawa.

Zabielski F. (1980). Z życia i z pamięci. Warszawa.

Zdziennicki E. (1980). Spacer przez życie człowieka przeciętnego. Posłowiem opatrzył S. Zieliński. Warszawa.

Zientara-Malewska M. (1988). Wieś nad łąkami. Przedmowa H. Sawicka. Olsztyn.

Zientara-Malewska M. (1966). Śladami twardej drogi. Warszawa.

Żołądź-Strzelczyk D. (2002). Dziecko w dawnej Polsce. Poznań.