Związek szkoły, państwa i Kościoła w ujęciu Herbarta
Rok: 2010
Numer: 1
Strony: 9-23
DOI: 10.34767/PP.2010.01.01
Abstrakt
Zależność łącząca edukację, politykę i religię, choć o tej ostatniej mówi się i pisze w dyskursie naukowym coraz rzadziej (zresztą nie od dziś), pozostaje ciągle aktualnym problemem pedagogicznym. Na ten temat w spuściźnie pozostawionej przez współcześnie prawie zupełnie zapomnianego dziewiętnastowiecznego klasyka filozofii i pedagogiki Johanna Friedricha Herbarta (1776-1841) można znaleźć wiele rozproszonych uwag, fragmentów większych dzieł i odrębnych opracowań. Do tych ostatnich zalicza się prezentowany poniżej odczyt wygłoszony przez urodzonego w Oldenburgu myśliciela w Deutsche Gesellschaft (Towarzystwo Niemieckie) w Królewcu w 1818 roku z okazji rocznicy koronacji króla Prus Fryderyka Wilhelma III. Mimo upływu czasu przemyślenia Herbarta nie straciły nic na wartości, co więcej, mogą stanowić wzór podejścia, w którym aspektu religijnego nie wyklucza się poza nawias refleksji pedagogicznej. Celem niniejszego artykułu jest wprowadzenie w pole problemowe wyznaczone przez pedagogikę, politykę i religię. Herbart nie ukrywa, że w nowożytnym społeczeństwie wpływy państwa i Kościoła na edukację nakładają się, niekiedy między sobą konkurują, a czasami również wykluczają. W którą stronę trzeba je zwrócić, aby nie niszczyły siebie nawzajem, lecz współpracowały dla dobra i rozwoju człowieka, oto pytanie które przyświeca dywagacjom oldenburczyka. Przedłożone rozważania pochodzą z jednego z rozdziałów przygotowywanej przeze mnie rozprawy Pedagogika ogólna i religia, w której śledzę na wybranych przykładach ewolucję miejsca i roli religii w nowożytnych teoriach pedagogicznych.
Bibliografia
Benner D. (1993). Die Pädagogik Herbarts. Eine problemgeschichtliche Einführung in die Systematik neuzeitlicher Pädagogik. Weinheim und München: Juventa.
Benner D. (2006). Szkoła jako instytucja pedagogiczna? Herbarta teoria i krytyka szkoły. Tłum. D. Stępkowski. W: J. Piskurewicz, D. Stępkowski (red.) Herbart znany i nieznany. W dwusetną rocznicę wydania „Pedagogiki ogólnej” (s. 14-38). Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie.
Buck G. (1985). Herbarts Grundlegung der Pädagogik. Heidelberg: Winter Univeristätsverlag.
Herbart J.F. (1891a). Pädagogisches Gutachten über Schulklassen. W: K. Kehrbach (red.) J.F. Herbart´s Sämtliche Werke. T. 4 (s. 519-556). Langensalza: Verlag Beyer und Söhne.
Herbart J.F. (1841). Kurze Enzyklopädie der Philosophie aus praktischen Gesichtspunkten, Halle: Schetschke und Sohn.
Herbart J.F. (1888a). Über die dunkle Seite der Pädagogik. W: K. Kehrbach (red.) J.F. Herbart´s Sämtliche Werke. T. 3 (s. 147-154). Langensalza: Verlag Beyer und Söhne.
Herbart J.F. (1888b). Über den freiwilligen Gehorsam als Grundzug ächten Bürgersinnes in Monarchien. W: K. Kehrbach (red.) J.F. Herbart´s Sämtliche Werke. T. 3 (s. 259-268). Langensalza: Verlag Beyer und Söhne.
Herbart J.F. (1888c). Bemerkungen über einen pädagogischen Aufsatz des Predigers Zippel. W: K. Kehrbach (red.) J.F. Herbart´s Sämtliche Werke. T. 3 (s. 289-298). Langensalza: Verlag Beyer und Söhne.
Herbart J.F. (1888d). Politische Briefe. W: K. Kehrbach (red.) J.F. Herbart´s Sämtliche Werke. T. 3 (s. 269-287). Langensalza: Verlag Beyer und Söhne.
Herbart J.F. (1891b). Über das Verhältnis der Schule zum Leben. W: K. Kehrbach (red.) J.F. Herbart´s Sämtliche Werke. T. 4 (s. 511-518). Langensalza: Verlag Beyer und Söhne.
Herbart J.F. (1912). Replika na recenzyję Jachmann’a o „Pedagogice ogólnej”. W: J.F. Herbart. Pedagogika ogólna wywiedziona z celu wychowania (s. 224-234). Tłum. T. Stera. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Herbart J.F. (2007). Pedagogika ogólna wywiedziona z celu wychowania. Tłum. T. Stera. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Herbart J.F. (2008a). Estetyczne przedstawienie świata jako główne zajęcie wychowania. Tłum. D. Stępkowski. Pedagogika Kultury, 4, s. 13-27.
Herbart J.F. (2008b). Wychowanie przy publicznym współudziale. Tłum. D. Stępkowski. Przegląd Historyczno-Oświatowy, 3-4, s. 151-155.
Herbart J.F. (2008c). Ogólna filozofia praktyczna. Tłum. D. Stępkowski. Studia Philosophica Wratislaviensia, 3, s. 121-148.
Hornstein H. (1959). Bildsamkeit und Freiheit. Ein Grundproblem des Erziehungsdenkens bei Kant und Herbart. Düsseldorf: Pädagogischer Verlag Schwann.
Kant I. (1995). Co to jest Oświecenie? Tłum. A. Landman. W: I. Kant. Przypuszczalny początek ludzkiej historii i inne pisma historiozoficzne (s. 53-60). Toruń: Wydawnictwo Comer.
Kant I. (2003). Religia w obrębie samego rozumu. Tłum. A. Bobko. Kraków: Wydawnictwo „Homini”.
Kehrbach K. (1891). Vorrede des Herausgebers. W: tenże (red.) J.F. Herbart´s Sämtliche Werke. T. 4 (s. VII-XIV). Langensalza: Verlag Beyer und Söhne.
Lorenz H.-J. (2007). Herbarts Stellung zur Kirche und zum Religinsunterricht. W: K. Klattenhoff (red.) Beiträge zu schulpädagogischen Grundsätzen Johann Friedrich Herbart (s. 85-101) Oldenburg: BIS-Verlag.
Murzyn A. (2010). Filozofia nauczania wychowującego J. F. Herbarta, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Nawroczyński B. (1967). Wstęp: życie i dzieło filozofa i pedagoga. W: J.F. Herbart. Pisma pedagogiczne (s. XI-LXXIV). Tłum. B. Nawroczyński, T. Stera. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Nohl H. (1952). Der lebendige Herbart. W: J.F. Herbart. Allgemeine Pädagogik aus dem Zweck der Erziehung abgeleitet (s. III-XIII). Weinheim: Verlag Beltz.
Prange K. (2008). Herbart a Getyńska Siódemka. Związek pedagogiki z polityką. Tłum. D. Stępkowski. Kwartalnik Pedagogiczny, 4, s. 103-117.
Ricoeur P. (2006). Pamięć, historia, zapomnienie. Tłum. J. Margański. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Stępkowski D. (2007). Karać czy kierować? W sprawie herbartowskiej kategorii „Zucht”. Horyzonty Wychowania, 12, s. 81-94.
Stępkowski D. (2008). Filozofia praktyczna J. F. Herbarta. Studia Philosophica Wratislaviensia, 3, s. 113-120.
Wissmann F. (2007). Herbart in den schulpolitischen Auseinandersetzungen seiner Zeit. W: Klattenhoff K. (red.) Beiträge zu schulpädagogischen Grundsätzen Johann Friedrich Herbarts (s. 115-125). Oldenburg: BIS-Verlag.