Wychowawcza funkcja rodziców w rozwoju tożsamości młodzieży

Abstrakt

W artykule podejmowana jest problematyka dotycząca wychowawczych oddziaływań rodziców w zakresie kształ - towania tożsamości młodzieży. Tożsamość, rozumiana najogólniej jako identyczność, w pedagogice i psychologii analizowana jest w dwóch aspektach: tożsamości osobistej i społecznej. W opisie tożsamości jako jakościowej zmiany rozwojowej w cyklu życia szczególnie zatrzymać się należy na etapie adolescencji. Jest to czas dynamicznych przemian, stawiania ważnych pytań, a zdaniem Eriksona, to czas konfliktu na poziomie (V): tożsamość - rozproszenie tożsamości. Dynamizm rozwojowy tożsamości w okresie adolescencji jest wypadkową zróżnicowanych czynników, wśród nich znaczące miejsce zajmuje proces wychowania w rodzinie. Ponieważ kształtowanie się tożsamości młodego człowieka dokonuje się w kontekście całościowego rozwoju psychofizycznego, dlatego funkcja wychowawcza rodziny powinna być realizowana zgodnie z koncepcją integralnego wychowania człowieka. Wychowawcze oddziaływanie rodziców, wspierające rozwój tożsamości młodzieży, powinno zmierzać przede wszystkim w kierunku rozszerzania samowiedzy młodzieży, kształtowania jasno określonej hierarchii wartości, poszerzania wzorów osobowych, pomocy w werbalizowaniu planów, dążeń i aspiracji. Rozwój tożsamości młodzieży mogą utrudniać błędy wychowawcze. Na uwadze należy tu mieć głównie nadopiekuńcze postawy rodzicielskie, autokratyczny styl wychowania, symbiotyczny związek rodzica z dzieckiem, zaburzenie granic wewnątrzrodzinnych czy też przekaz irracjonalności. Przebieg procesu wychowania w rodzinie w obszarze kształtowania tożsamości młodzieży opiera się na identyfikacji i nadawaniu znaczeń (internalizacji). Dlatego tak istotne jest to, kim są rodzice, jakie mają poczucie tożsamości, którą tożsamość przeżywają jako wiodącą. Samowiedza i samookreślenie rodziców oraz jakość interakcji wewnątrzrodzinnych jest początkiem kształtowania tożsamości ich dzieci i w tę strukturę Ja osobistego i społecznego My wpisuje się funkcja wychowawcza rodziców.

Bibliografia

Brzezińska A., Trempała J. (2003). Wprowadzenie do psychologii rozwoju. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1. GWP: Gdańsk, s. 229-285.

Cierpka A. (2002). Tożsamość jednostki wśród rodzinnych narracji. W: J. Trzebiński (red.), Narracja jako sposób rozumienia świata. GWP: Gdańsk, s. 173-189.

Domachowski W. (1993). Społeczne i kulturowe uwarunkowania patologii. W: H. Sęk (red.), Społeczna psychologia kliniczna. WN PWN: Warszawa, s. 162-187.

Grzelak M., Jarymowicz M. (2003). Tożsamość i współzależność. W: J. Strelau (red.). Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3. GWP: Gdańsk, s. 107-144.

Hall C. S., Lindzey G. (2002). Teorie osobowości. WN PWN: Warszawa.

Kuczyńska A. (1992). Inwentarz do oceny płci psychologicznej. Podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych PTP: Warszawa.

Markus H. (1993). Ja w myśli i pamięci.W: T. Maruszewski (red.), Poznanie, afekt, zachowanie.WN PWN: Warszawa, s. 102-130.

Melosik Z. (2001). Kultura instant — paradoksy pop-tożsamości. W: A. Nalaskowski, K. Rubacha (red.), Pedagogika u progu trzeciego tysiąclecia. Wydawnictwo UMK: Toruń.

Melosik Z. (1996). Tożsamość, ciało i władza. Teksty kulturowe jako (kon)teksty pedagogiczne. Poznań—Toruń.

Miluska J. (1996). Tożsamość kobiet i mężczyzn w cyklu życia. WN UAM: Poznań.

Nikitorowicz J. (2001). Kultury lokalne i regionalne (małe ojczyzny) w konflikcie z kulturą globalną. W: E. Trempała, M. Cichosz (red.), Pedagogika społeczna. Tradycja — teraźniejszość — nowe wyzwania. Wszechnica Mazurska: Olecko, s. 152-166.

Nowak M. (1998). Funkcja wychowawcza matki i ojca według pedagogii personalistyczno-chrześcijańskiej. Roczniki Nauk Społecznych, t. XXVI, 2, s. 107-139.

Obuchowska I. (2001). Adolescencja. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, t. 2. WN PWN: Warszawa, s. 163-202.

Oleś P. (2002). Rozwój osobowości. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Rozwój funkcji psychicznych, t. 3. WN PWN: Warszawa, s. 131-178.

Opozda D. (2001). Integracja rodziny a wiedza o małżeństwie u młodzieży. RW KUL: Lublin.

Opozda D. (2003a). Patologia w relacjach rodzinnych przedmiotem diagnozy pedagogicznej. Roczniki Pedagogiki Rodziny, t. VI, s. 75-83.

Opozda D. (2003). Świadomość wychowawcza rodziców. W: R. Piwowarski (red.), Dziecko — nauczyciel — rodzice. Konteksty edukacyjne. Uniwersytet w Białymstoku: Białystok—Warszawa, s. 155-163.

Przetacznik-Gierowska M., Włodarski Z. (1994). Psychologia wychowawcza. WN PWN: Warszawa.

Rynio A. (2004). Integralne wychowanie w myśli Jana Pawła II. Wydawnictwo KUL: Lublin.

Strojnowski J. (1985). Psychoterapia. IW PAX: Warszawa.

Szkudlarek T. (2003). Pedagogika krytyczna. W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki. WN PWN: Warszawa, s. 363-378.

Waloszek D. (2001). Rodzinny kontekst tożsamości dzieci pogranicza zachodniego — matka. W: H. Cudak, H. Marzec (red.), Współczesna rodzina polska — jej wymiar aksjologiczny i funkcjonowanie. Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie: Piotrków Trybunalski, s. 97-111.

Wojciszke B. (1986). Teoria schematów społecznych. Struktura i funkcjonowanie jednostkowej wiedzy o otoczeniu społecznym. Wyd. PAN: Wrocław.