Abstrakt

Mieszko III Stary (1122/25–1202), książę kujawski, wielkopolski i krakowski był jednym z synów Bolesława III Krzywoustego i Salomei z Bergu. Na jego losy wpłynął fakt, iż po śmierci ojca piastowskie władztwo podzielone zostało na dzielnice, a sam książę został uwikłany w serię konfliktów z braćmi, a później także innymi przedstawicielami coraz mocniej rozrodzonej dynastii. Jeszcze za życia ojca (zm. 1138) pojął za żonę królewnę węgierską Elżbietę, a po jej śmierci (między 1150 a 1154 r.) poślubił Eudoksję, córkę wielkiego księcia kijowskiego Izjasława II. Z obu tych związków Mieszko doczekał się licznego potomstwa: pięciu synów i co najmniej pięciu córek. Celem artykułu jest przedstawienie Mieszka III nie tyle w roli polityka, władcy, ale jako głowy rodziny, również w szerszym ujęciu, jako nestora rodu Piastów. Co istotne, wszystkie dzieci Mieszka szczęśliwie przeżyły okres dzieciństwa, co jest swoistym ewenementem, biorąc pod uwagę wysoką śmiertelność dzieci w okresie średniowiecza. Artykuł podejmuje próbę, trudną z uwagi na specyfikę zachowanego materiału źródłowego, przedstawienia życia codziennego książęcej rodziny, przybliży meandry polityki dynastycznej, realizowanej przy pomocy aranżowanych małżeństw, poruszy wreszcie zagadnienia kultury materialnej i kultury dworskiej.

Słowa kluczowe

Bibliografia

Balzer O. (2005). Genealogia Piastów, wyd. 2. Kraków: Avalon. Barański M.K. (2005). Dynastia Piastów w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Besala J. (2006). Małżeństwa królewskie. Piastowie, Przemyślidzi, Andegawenowie. Warszawa: Bellona.

Bilska-Ciećwierz M. (2007). Powstanie i organizacja kapituł kolegiackich metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu. Kraków: Avalon.

Biniaś-Szkopek M. (2009). Bolesław IV Kędzierzawy – książę Mazowsza i princeps. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Borkowska U. (1985). Anastazja. W: Encyklopedia katolicka, t. 1. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Bubczyk R. (2016). Gry i zabawy okresu dzieciństwa jako składnik edukacji arystokracji feudalnej w średniowiecznej Europie. W: A. Obara-Pawłowska, M. Kołacz-Chmiel (red.), Dzieciństwo i starość w ujęciu historyków. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Bubczyk R. (2009a). Gry na szachownicy w kulturze dworskiej i rycerskiej średniowiecznej Anglii na tle europejskim. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Bubczyk R. (2009b). Kazimierz Sprawiedliwy – władca idealny mistrza Wincentego (Chronica Polonorum lib. 4). Kwartalnik Historyczny 116, 1, 31–53.

Cetwiński M. (2001). Krewni czy rówieśnicy? Rozważania o mechanizmach życia publicznego na Śląsku w XIII–XIV wieku. W: tegoż, Śląski tygiel. Studia z dziejów polskiego średniowiecza (s. 46–54). Częstochowa: Wydawnictwo WSP.

Chorowska M. (2003). Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.

Dąbrowska E. (2004). Groby członków dynastii piastowskiej we wczesnym średniowieczu. Stan badań. Roczniki Historyczne, 70.

Dobosz J. (1995). Działalność fundacyjna Kazimierza Sprawiedliwego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Dobosz J. (1999a). Bolesław III Krzywousty. W: tegoż (red.), Słownik władców polskich (s. 55). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Dobosz J. (1999b). Bolesław IV Kędzierzawy. W: tegoż (red.), Słownik władców polskich (s. 57–60). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Dobosz J. (2011). Kazimierz II Sprawiedliwy. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Dobosz J. (2002). Monarchia i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Dowiat J. (1972). Kształcenie umysłowe synów książęcych i możnowładczych w  Polsce i niektórych krajach sąsiednich w X–XII w. W: J. Dowiat (red.), Polska w świecie. Szkice z dziejów kultury polskiej (s. 79–90). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Dowiat J. (red.) (1985). Kultura Polski średniowiecznej X–XIII w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Duczmal M. (2010). Ryksa Piastówna. Królowa Czech i Polski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Dworsatschek M. (2009). Władysław II Wygnaniec. Kraków: Avalon.

Ginter T. (2008). Działalność fundacyjna księcia Mieszka III Starego. Kraków: Avalon.

Giżycki J. (1984). Z szachami przez wieki i kraje. Warszawa: Sport i Turystyka.

Grabski A.F. (1968). Bolesław Krzywousty 1085–1138. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Grodecki R., Zacharowski S. (1995). Dzieje Polski średniowiecznej, t. 1: do roku 1333. Oprac. J. Wyrozumski. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.

Hertel J. (1985). Problem dwuimienności Piastów w średniowieczu (od potomstwa synów Bolesława Krzywoustego do końca XV wieku). Zapiski Historyczne, 50, z. 3.

Hensel W., Pazdura J. (red.) (1978). Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. 1: od połowy VII do XII wieku. Wrocław: Ossolineum.

Jasiński K. (1973). Rodowód Piastów śląskich, t. 1: Piastowie wrocławscy i legnicko-brzescy. Wrocław: Ossolineum.

Jasiński K. (2007). Rodowód Piastów śląskich. Piastowie wrocławscy, legnicko-brzescy, świdniccy, ziębiccy, głogowscy, żagańscy, oleśniccy, opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy. Wyd. 2. Kraków: Avalon.

Jasiński K. (1992). Rodowód pierwszych Piastów. Warszawa: Volumen.

Jaskulski J. (1999). Eudoksja, księżna wielkopolska. W: J. Dobosz (red.), Słownik władców polskich (s. 114). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Jurek T. (1999). Władysław II Wygnaniec. W: J. Dobosz (red.), Słownik władców polskich (s. 382–385). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Klassa B. (2000). Kazimierz Sprawiedliwy a joannici. Uwagi polemiczne. Studia Historyczne, 43, 145–161.

Konarska-Zimnicka S. (2009). Taniec w Polsce średniowiecznej. Świadectwo źródeł pisanych. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe.

Korduba M. (1935). Agnieszka (1137–po 1182). W: Polski słownik biograficzny (s. 31), t. 1. Kraków: Wydawnictwo PAU.

Kozłowska-Budkowa Z., Kętrzyński S., Getruda (1948–1958). W: Polski słownik biograficzny (s. 406–408), t. 7. Kraków: Wydawnictwo PAU.

Kóčka-Krenz H. (2010). Palatia wczesnopiastowskie. W: K. Skupieński (red.), Średniowiecze w rozjaśnieniu. Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Krzyżaniakowa J. (2008). Ostatni Piastowie wielkopolscy – próba oceny. W: H. Kóčka-Krenz (red.), Przemysłowie wielkopolscy od księcia dzielnicowego do króla Polski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie.

Krzyżaniakowa J. (1975). Rola kulturalna Piastów w Wielkopolsce. W: R. Heck (red.), Piastowie w dziejach Polski. Zbiór artykułów z okazji trzechsetnej rocznicy wygaśnięcia dynastii Piastów. Wrocław: Ossolineum.

Krzyżaniakowa J. (2011). Rozwój kultury w XII–XIV wieku. W: tejże, Nie ma historii bez człowieka. Studia z dziejów średniowiecza. Poznań: Wydawnictwo Instytutu Historii.

Kürbis B. (1972). Pisarze i czytelnicy w Polsce XII i XIII wieku. W: A. Gieysztor (red.), Polska dzielnicowa i zjednoczona. Państwo, społeczeństwo, kultura (s. 180–186). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

La Roncieré Ch. de (1988). Tuscan Notables on the Eve of Renaissance.W: P. Ariée, G. Duby (red.), A History of Private Life, t. 2: Revelations of the Medieval World, Cambridge: Harvard University Press.

Labuda G. (2000). Gniezno stolicą wczesnopiastowskiego państwa polskiego. W: A. Wojtowicz (red.), Gniezno i Poznań w państwie pierwszych Piastów. Teksty wykładów wygłoszonych na sympozjum naukowym zorganizowanym przez Oddział Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu dnia 8 grudnia 1999 roku. Poznań: Ośrodek Wydawnictw Naukowych.

Labuda G. (1995). Wielkopolska na drogach rozwoju politycznego. Ku koronacji Przemysła II. Kronika Miasta Poznania, 2.

Marciniak R. (1987). O oprawie wiana Anastazji Mieszkówny księżnej zachodniopomorskiej. Zapiski Historyczne, 52, 4.

Mitkowski J. (1981). Bolesław Krzywousty. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.

Młynarska-Kaletynowa M. (2000). Św. Paweł na grodzie kaliskim. W: W. Brojer (red.), Kościół, kultura, społeczeństwo. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych (s. 77–85). Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Nowacki B. (2003). Przemysł I syn Władysława Odonica, książę wielkopolski 1220/1221–1257. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Nowicki M. (2010). Kształt dzielnicy wielkopolskiej w okresie rozbicia dzielnicowego. Nasze Historie, 10.

Patterson S. (red.) (2015). Games and Gaming in Medieval Literature. New York: Palgrave Macmillan.

Pelczar S. (2013). Władysław Odonic. Książę Wielkopolski, wygnaniec i protektor Kościoła (ok. 1193–1239). Kraków: Avalon.

Pietras Z.S. (1978). Bolesław Krzywousty. Katowice: Wydawnictwo Śląskie.

Pietras Z.S. (1999). Kazimierz Odnowiciel. Kraków: Avalon.

Potkowski J. (1984). Książka rękopiśmienna w kulturze Polski średniowiecznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Przybył M. (1998). Władysław Laskonogi, książę wielkopolski 1202–1231. Poznań: Wydawnictwo WBP.

Ratajczak K. (2019). Działalność socjalna Joannitów w Poznaniu (średniowiecze – czasy współczesne). W: M. Walenciak, S. Hoferková (red.), Zagrożenia jednostki we współczesnym świecie. Ohrožení jedince v současné společnostki. Threat to the individual in the contemporary society (s. 101–108). Dąbrowa Górnicza: Wydawnictwo WSB.

Ratajczak K. (2015). Relacje damsko-męskie w rodzinie Piastów wielkopolskich. W: B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha (red.), Kobieta i mężczyzna jedna przestrzeń – dwa światy (s. 193–207). Kraków: Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej. Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Sadowski T. (1999). Poczet książąt Wrocławia. Wrocław: Wydawnictwo Rzeka.

Skwierczyński K. (2005). Recepcja idei gregoriańskich w Polsce do początków XIII wieku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Snoch B. (1987). Synowie Krzywoustego. Opowieść o początkach rozbicia dzielnicowego w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Szczur S. (1980). Zmiany polityczne w Wielkopolsce w latach 1181–1195. Roczniki Historyczne, 46.

Świeżawski A. (2006). Przemysł II król Polski. Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Teterycz-Puzio A. (2009). Henryk Sandomierski (1126/1133–18 X 1166). Kraków: Avalon.

Wachowski K. (1935). Anastazja. W: Polski słownik biograficzny (s. 88), t. 1. Kraków: PAU.

Waśko A. (2003). Skandynawski świat Ryksy Bolesławówny. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace historyczne, 130, 21–33.

Wenta J. (2001). Tradycja o Piotrze. Na marginesie jednej z wielkich dyskusji. W: D. Zydorek (red.), Scripura, custos, memoriae. Prace historyczne (s. 523–538). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Wieczorek S. (1996). Zwiefalten i Polska w pierwszej połowie XII w. Kwartalnik Historyczny, 103, 3, 23–55.