Program wychowawczo-profilaktyczny "Spójrz inaczej na agresję" jako propozycja wspomagania rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych uczniów we wczesnym okresie dorastania
Rok: 2023
Numer: 1
Strony: 141-158
DOI: 10.34767/PP.2023.01.08
Abstrakt
Program zajęć wychowawczo-profilaktycznych Spójrz inaczej na agresję jest propozycją tworzenia uczniom w szóstym, siódmym i ósmym roku nauki w szkole podstawowej warunków do rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych sprzyjających radzeniu sobie w trudnych sytuacjach społecznych. Celem artykułu jest prezentacja rezultatów analizy tego programu przeprowadzonej metodą analizy treści. W badaniu uwzględniono dwa główne źródła zmian. Pierwsze to przedstawione w podręczniku założenia programu, w tym rozumienie podstawowych dla programu kategorii, takich jak złość, agresja i przemoc, proponowane metody pracy oraz sposoby przezwyciężania trudności, które mogą się pojawić w trakcie realizacji zajęć. Drugie źródło zmian to działania proponowane wychowawcy klasy w scenariuszach zajęć. Przeanalizowano kolejno każdy z nich, zwracając uwagę na założone cele i działania mające prowadzić do ich osiągnięcia. Efektem tej analizy jest ustalenie, że na skutek uczestniczenia w zajęciach można oczekiwać korzystnych zmian w zakresie: postaw wobec złości, agresji i przemocy, empatii, umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach oraz klimatu klasy.
Słowa kluczowe
Bibliografia
Appelt K. (2005). Wiek szkolny. Jak rozpoznać potencjał dziecka. W: A.I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 259–301). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Badenes V., Estevan C. i Bacete G. (2000). Theory of Mind and Peer Rejection at School. Social Development, 9(3), 271–283. DOI: 10.1111/1467-9507.00125.
Bardziejewska M. (2005). Okres dorastania. Jak rozpoznać potencjał nastolatków? W: A.J. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 345–378). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Bierman K.L. (2005). Peer Rejection. Developmental Processes and Intervention Strategies. New York – London: The Guilford Press.
Borkowski J. (2003). Zarys psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Elipsa.
Batanova M. i Loukas A. (2016). Empathy and Effortful Control Effects on Early Adolescents’ Aggression: When Do Students’ Perceptions of Their School Climate Matter? Applied Developmental Science, 20(2), 79–93. DOI: 10.1080/10888691.2015.1067145.
Davis M.H. (1999). Empatia. O umiejętności współodczuwania. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Deptuła M. (2013). Odrzucenie rówieśnicze. Profilaktyka i terapia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Deptuła M., Borsich Sz. i Borucka A. (2019). „Niebieskoocy” w naszej szkole… Raport z realizacji i efektów rocznego programu współpracy z nauczycielami klas IV szkół podstawowych, nieopublikowane.
Dodge K.A., McClaskey C.L. i Feldman E. (1985). Situational Approach to the Assessement of Social Competence in Children. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 53(3), 344–353. DOI: 10.1037/0022-006X.53.3.344.
Gerrig R.J. i Zimbardo P.G. (2006). Psychologia i życie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Harris P.L. (2005). Zrozumieć emocje. W: M. Lewis i J.M Haviland-Jones (red.), Psychologia emocji (s. 361–375). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Hejnicka-Bezwińska T. (2015). Praktyka edukacyjna w warunkach zmiany kulturowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Herzberg M. (2012). Pomaganie dzieciom nielubianym przez rówieśników z powodu zachowań antyspołecznych. Program zajęć w małej grupie uczniów klas IV–V. Warszawa: Wydawnictwo Edukacyjne Parpamedia.
Kołodziejczyk T., Czemierowska-Koruba E. i Kołodziejczyk T. (2020). Spójrz inaczej na agresję. Program zajęć wychowawczo-profilaktycznych dla klas 6–8 szkoły podstawowej. Starachowice: Publisher ATE.
Krejtz K. i Krejtz I. (2005). Metoda analizy treści – teoria i praktyka badawcza. W: K. Stemplewska-Żakowicz i K. Krejtz (red.), Wywiad psychologiczny. Wywiad jako postępowanie badawcze (s. 129–149). Warszawa: Pracownia Te[1]stów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Kulesza M. (2008). Wpływ klimatu szkoły na przejawianie przez uczniów agresji i przemocy w szkole. W: M. Libiszowska-Żółtkowska i K. Ostrowska (red.), Agresja w szkole. Diagnoza i profilaktyka (s. 64–79). Warszawa: Difin.
Kulesza M. (2011). Klimat szkoły a zachowania agresywne i przemocowe uczniów. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Lemerise E.A. i Dodge K.A. (2005). Rozwój złości i wrogich interakcji. W: M. Lewis i J.M. Haviland-Jones (red.), Psychologia emocji (s. 745–757). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Łoś M. (2010). Analiza porównawcza programów przeciwdziałających zachowaniom agresywnym uczniów z klas IV–VI szkoły podstawowej. W: M. Deptuła (red.), Profilaktyka w grupach ryzyka. Część 2. Działania (s. 151–182). Warszawa: Wydawnictwo Edukacyjne Parpamedia.
Misiuk A. (2015). Wykorzystanie programu profilaktyczno-wychowawczego „Spójrz inaczej” w procesie wspomagania rozwoju psychospołecznego dzieci. W: J. Aksman, A. Duskova i J. Gabzdyl (red.), Kompetencje – kształcenie – ewaluacja. W poszukiwaniu innowacyjnego modelu kształtowania i oceny kompetencji uczniów młodszych (s. 80–90). Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM.
Obuchowska I. (2007). Adolescencja. W: B. Harwas-Napierała i J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka (s. 163–201). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ostaszewski K. (2012). Pojęcie klimatu szkoły w badaniach zachowań ryzykownych młodzieży. Edukacja, 12.
Przewłocka J. (2015). Klimat szkoły i jego znaczenie dla funkcjonowania uczniów w szkole. Raport o stanie badań. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
Pszczołowski T. (1978). Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. Wrocław – Warszawa– Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Pufal-Struzik I. (2007). Dyspozycja do reagowania agresją u dziecka a wadliwa socjalizacja w rodzinie – aspekty psychologiczne. W: tejże (red.), Agresja dzieci i młodzieży. Uwarunkowania indywidualne, rodzinne i szkolne (s. 7–22). Kielce: Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP.
Rogers C.R. (2012). Sposób bycia. Poznań: Rebis.
Rosenberg M.B. (2018). Porozumienie bez przemocy. O języku życia. Warszawa: Czarna Owca.
Salovey P., Bedell B.T., Detweiler J B. i Mayer J.D. (2005). Aktualne kierunki w badaniach nad inteligencją emocjonalną. W: M. Lewis i J.M. Haviland-Jones (red.), Psychologia emocji (s. 634–654). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Sawicka K. (2008). Zapobieganie przemocy rówieśniczej w szkole. W: M. Libiszowska-Żółtkowska i K. Ostrowska (red.), Agresja w szkole. Diagnoza i profilaktyka (s. 80–96). Warszawa: Difin.
Sęk H. i Cieślak R. (2004). Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne. W: H. Sęk i R. Cieślak (red.), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie (s. 11–28) Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Schaffer R. (2006). Rozwój społeczny, dzieciństwo i młodość. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Surzykiewicz J. (2008). Profilaktyczna pomoc wychowawcza szkole w zapobieganiu agresji: znaczenie kompetencji społecznych. W: M. Libiszowska-Żółtkowska i K. Ostrowska (red.), Agresja w szkole. Diagnoza i profilaktyka (s. 188–252). Warszawa: Difin.
Tłuściak-Deliowska A. (2021). Problem przemocy, znęcania się i wykluczenia rówieśniczego z perspektywy uczniów. Warszawa: Wydawnictwo APS.
Tyszkowa M. (1972). Zachowanie się dzieci szkolnych w sytuacjach trudnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wiliński P. (2005). Wiek szkolny. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać? W: A.J. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 303–344). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Ziółkowska B. (2005). Okres dorastania. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać? W: A.J. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 379–422). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.