Abstrakt

Antykonsumpcyjne strategie życiowe, które określić można mianem dekonsumpcji, zyskują obecnie na sile. Jako że sposób konsumpcji wpływa na inne obszary funkcjonowania jednostek, na uwagę zasługuje społeczny świat dekonsumentów, charakteryzujących się postawą odpowiedzialności i oporem wobec dominujących dyskursów konsumeryzmu. Celem badań było przeprowadzenie systematycznego przeglądu raportów badawczych poświęconych zagadnieniu codzienności społecznego świata dekonsumentów, z uwzględnieniem stosowanych przez badaczy metod i ram teoretycznych. Analiza wyników doprowadziła do wyłonienia głównych kategorii pojęciowych oraz wskazała na duże zainteresowanie badawczy zagadnieniami relacji i negocjacji. Zjawisko dekonsumpcji staje się coraz powszechniejszym polem badawczym różnych dyscyplin nauk społecznych, lecz jest niedostatecznie eksplorowane w kontekście Polski i innych postsowieckich krajów Europy. Działalność edukacyjna i wychowawcza dekonsumentów jest omawiana w sposób marginalny.

Słowa kluczowe

Bibliografia

Anantharaman M. (2022). Is it sustainable consumption or performative environmentalism? Consumption and Society, 1(1), 120–143. DOI: 10.1332/LTTT8626.

Baudrillard J. (2006). Społeczeństwo konsumpcyjne, jego mity i struktury. Tłum. S. Królak. Warszawa: Sic!.

Bauman Z. (1998). Prawodawcy i tłumacze. Tłum. A. Ceynowa i J. Giebułtowski. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Bauman Z. (2006). Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy. Tłum. S. Obirek. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Białek E. (2007). Edukacja dla zrównoważonego rozwoju. Problemy Ekorozwoju, 2(1), 67–73.

Boström M. (2021). Social relations and challenges to consuming less in a mass consumption society. Sociologisk Forskning, 58(4), 383–406.

Bourdieu P. (2004). Męska dominacja. Tłum. L. Kopciewicz. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Brombin A. (2015). Faces of sustainability in Italian ecovillages: food as “contact zone.” International Journal of Consumer Studies, 39(5), 468–477. DOI: 10.1111/ijcs.12225.

Bylok F. (2016). Konsumpcja hedonistyczna a konsumpcja etyczna. Czy potrzebna jest społecznie odpowiedzialna konsumpcja? Studia i Prace WNEIZ US, 43(3), 39–55.

Capponi G. (2020). The taste of waste: reclaiming and sharing rotten food among squatters in London. Food, Culture & Society, 23(4), 489–505. DOI: 10.1080/15528014.2020.1773691.

Casey K., Lichrou M. i O’Malley L. (2016). Unveiling Everyday Reflexivity Tac[1]tics in a Sustainable Community. Journal of Macromarketing, 37(3), 227–239. DOI: 10.1177/0276146716674051.

Chatzidakis A., Maclaran P. i Bradshaw A. (2012). Heterotopian space and the utopics of ethical and green consumption. Journal of Marketing Management, 28(3–4), 494–515. DOI: 10.1080/0267257X.2012.668922.

Cherry E. (2014). I Was a Teenage Vegan: Motivation and Maintenance of Lifestyle Movements. Sociological Inquiry, 85(1), 55–74. DOI: 10.1111/soin.12061.

Chmara R. (2019). Posthumanistyczny wymiar ekologii. Sztuka i Dokumentacja, 20, 105–112.

Ciążela A. (2015). Postrzeganie osób dbających o środowisko przez młodych Polaków. Studia Ecologiae et Bioethicae, 13(4), 65–84.

Costa S., Zepeda L. i Sirieix L. (2014). Exploring the social value of organic food: a qualitative study in France. International Journal of Consumer Studies, 38(3), 228–237. DOI: 10.1111/ijcs.12100.

D’Alisa G., Demaria F. i Kallis G. (red.) (2020). Dewzrost. Słownik nowej ery. Tłum. Łucja Lange. Łódź.

Dimova N. (2016). Land, Labour and Rural Downshifting in Post-socialist Bulgaria. Ethnologia Balkanica, 19, 101–120.

Duda A. (2020). The Phenomenon of Downshifting in Central and Eastern European Countries: Case Studies from Poland, the Czech Republic, and Slovakia. Journal of Economic Sociology, 21(5), 112–137.

Farkas J. (2017). ‘To Separate from the Umbilical Cord of Society’: Freedom as Dependence and Independence in Hungarian Ecovillages. Etnofoor, 29(1), 81–100.

Futyma S. (2016). O niektórych aspektach etosu edukacyjnego i konsumpcji. Parezja. Czasopismo Forum Młodych Pedagogów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN, 5(1), 15–25.

Giroux H. (2012). Disposable Youth, Racialized Memories, and the Culture of Cruelty. New York – Oxford: Routledge.

Golka M. (2012). Cywilizacja współczesna i globalne problemy. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Gowan T. i Slocum R. (2014). Artisanal Production, Communal Provisioning, and Anticapitalist Politics in the Aude, France. W: J.B. Schor i C.J. Thompson (red.), Sustainable Lifestyles and the Quest for Plenitude. Case Studies of the New Economy. New Haven – London: Yale University Press.

Hoelscher V. i Chatzidakis A. (2020). Ethical Consumption Communities Across Physical and Digital Spaces: An Exploration of Their Complementary and Synergistic Affordances. Journal of Business Ethics, 172, 291–306. DOI: 10.1007/s10551-020-04477-6.

Howell R.A. (2013). It’s not (just) “the environment, stupid!” Values, motivations, and routes to engagement of people adopting lower-carbon lifestyles. Global Environmental Change, 23(1), 281–290. DOI: 10.1016/j.gloenvcha.2012.10.015.

Isenhour C. (2012). On the challenges of signalling ethics without the stuff: Tales of conspicuous green anti-consumption. W: J.G. Carrier i P.G. Luetchfords (red.), Ethical Consumption. Social Value and Economic Practice. New York – Oxford: Berghahn Books.

Jameson F. (1997). Postmodernizm i społeczeństwo konsumpcyjne. W: R. Nycz (red.), Postmodernizm. Antologia przekładów (s. 190–213). Kraków: Wydawnictwo Baran i Suczyński.

Kala L., Galčanová L. i Pelikán V. (2017). Narratives and Practices of Voluntary Simplicity in the Czech Post-Socialist Context. Czech Sociological Review, 53(6), 833–856. DOI: 10.13060/00380288.2017.53.6.377.

Katona G. (1964). The Mass Consumption Society. New York: McGraw-Hill.

Konstańczak S. (2005). Wybrane zagadnienia ekofilozofii. Słupsk: Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Pedagogicznej.

Korwin-Szymanowska A. i Tuszyńska L. (2022). Paradoksalne zachowania ekologiczne dostrzegane przez studentów pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 17(64), 39–51.

Kowal E. (2016). „To, że ileś tam osób powiedziało, że nie może się wegetarianką nazywać, to nie znaczy, że rzeczywiście nie może” – tendencje w konstruowaniu i negocjowaniu tożsamości przez wegetarian i wegan. W: W. Żarski i T. Piasecki (red.), Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.

Kraleva V. (2017). Understanding Voluntary Simplifiers in Bulgaria. Marketing and Business Development Journal, 3(1), 90–96.

Kramarczyk K. (2015). Mieć czy być? Minimalizm jako przykład świadomej konsumpcji w świetle badań własnych. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 414, 270–285. DOI: 10.15611/pn.2015.414.21.

Kusztal J. i Piasecka M. (2020). Przegląd systematyczny raportów badawczych w  tworzeniu szkolnego programu profilaktycznego w kontekście zapobiegania wykluczeniu społecznego uczniów. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 15(3). DOI: 10.35765/eetp.2020.1557.07.

Lindeman S. (2012). Trash Eaters. Gastronomica: The Journal of Food and Culture, 12(1), 75–82. DOI: 10.1525/gfc.2012.12.1.75.

Łuczka W. (2016). Zrównoważona konsumpcja i uwarunkowania jej rozwoju. Handel Wewnętrzny, 6(365), 136–145.

Majdecka E. (2013). Niekupowanie – stare zjawisko w nowej odsłonie. Nauka i Szkolnictwo Wyższe, 41(1), 143–152.

Makowska M. (2020). Przegląd systematyczny krok po kroku. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.

Mazur Z. i Orłowska A. (2018). Jak zaplanować i przeprowadzić systematyczny przegląd literatury. Polskie Forum Psychologiczne, 23(2), 235–251. DOI: 10.14656/PFP20180202.

Mazurek M. (2018). Kultura konsumpcyjna jako kontekst refleksji i praktyki pedagogicznej. Kwartalnik Pedagogiczny, 247(1), 105–119.

Melosik Z. (2011). Kultura, akademia i edukacja – modernistyczno/postmodernistyczne interpretacje. Przegląd Pedagogiczny, 1, 46–72.

Melosik Z. (2012). Mass media, tożsamość i rekonstrukcje kultury współczesnej. W: W. Skrzydlewski i S. Dylak (red.), Media – Edukacja – Kultura. W stronę edukacji medialnej (s. 32–49). Poznań – Rzeszów: Polskie Towarzystwo Technologii i Mediów Edukacyjnych.

Mendonça G., Rocha A.R. i Tayt-son D. (2020). The minimalist process: An interpretivist study. Journal of Consumer Behaviour, 20(5), 1040–1050. DOI: 10.1002/cb.1912.

Moore J.W. (red.) (2016). Anthropocene or Capitalocene? Nature, History, and the Crisis of Capitalism. Oakland: PM Press.

Morris O. (2022). How ecovillages work: more-than-human understandings of rentabilidad in Mexican ecovillages. Sustainability Science, 17, 1235–1246. DOI: 10.1007/s11625-022-01162-7.

Mycek M.K. (2018). Meatless meals and masculinity: How veg men explain their plant-based diets. Food and Foodways, 28(3), 223–245. DOI: 10.1080/07409710.2017.1420355.

Neale A. (2007). (Nie)przyjemności zielonego konsumeryzmu. W: K. Romaniszyn (red.), Nowa droga do zniewolenia? O życiu w społeczeństwie konsumpcyjnym (s. 115–142). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Nguyen H.P., Chen S. i Mukherjee S. (2014). Reverse stigma in the Freegan community. Journal of Business Research, 67(9), 1877–1884. DOI: 10.1016/j.jbusres.2013.12.001.

Pajumets M. i Hearn J. (2021). Doing Gender by Not Doing Gender in Eco-Communities: Masculine Identity Talk Within a “Gender-Neutral” Worldview. W: P.M. Pulé i M. Hultman (red.), Men, Masculinities, and Earth. Palgrave Studies in the History of Science and Technology. Cham: Palgrave Macmillan. DOI: 10.1007/978-3-030-54486-7_14.

Papaoikonomou E., Cascon-Pereira R. i Ryan G. (2016). Constructing and communicating an ethical consumer identity: A Social Identity Approach. Journal of Consumer Culture, 16(1), 209–231. DOI: 10.1177/1469540514521080.

Papaoikonomou E., Valverde M. i Ryan G. (2012). Articulating the Meanings of Collective Experiences of Ethical Consumption. Journal of Business Ethics, 110, 15–32. DOI: 10.1007/s10551-011-1144-y.

Patrzałek W. (2019). Dekonsumpcja. Motywy. Cele. Funkcje. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.

Pelska A. (2022). Freeganin w kłopotach. Aksjologiczny stosunek do brudu i pożywienia. Hybris, 57, 24–48. DOI: 10.18778/1689-4286.57.02.

Petticrew M. i Roberts H. (2006). Systematic Reviews in the Social Sciences: A Practical Guide. Padstow: Blackbell Publishing.

Portwood-Stacer L. (2012). Anti-consumption as tactical resistance: Anarchists, subculture, and activist strategy. Journal of Consumer Culture, 12(1), 87–105. DOI: 10.1177/1469540512442029.

Radomska M. (2010). Braidotti/Haraway – perspektywa posthumanizmu. Nowa Krytyka, 24–25, 57–74.

Ritzer G. (2003). Makdonaldyzacja społeczeństwa. Tłum. L. Stawowy. Warszawa: Muza.

Saraiva A., Fernandes E. i von Schwedler M. (2020). The green identity formation process in organic consumer communities: Environmental activism and consumer resistance. Qualitative Market Research, 23(1), 69–86. DOI: 10.1108/QMR-05-2018-0048.

Savio G. (2016). Organization and Stigma Management: A Comparative Study of Dumpster Divers in New York. Sociological Perspectives, 60(2), 416–430. DOI: 10.1177/0731121416632012.

Tupieka-Buszmak A. (2016). Konsumpcjonizm w kulturze i edukacji muzycznej. Zarys problematyki i wymiaru zjawiska. Parezja. Czasopismo Forum Młodych Pedagogów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN, 5(1), 96–108.

Twine R. (2014). Vegan Killjoys at the Table—Contesting Happiness and Negotiating Relationships with Food Practices. Societies, 4(4), 623–639. DOI: 10.3390/soc4040623.

Wilczak A. (2016). Dekonsumpcja jako przejaw odpowiedzialnej postawy i styl życia konsumenta w świetle analizy jakościowej. Handel Wewnętrzny, 3(362), 388–402.

Zalewska J. i Cobel-Tokarska M. (2016). Rationalization of Pleasure and Emotions: The Analysis of the Blogs of Polish Minimalists. Polish Sociological Review, 196(4), 495–512.

Zaritska N. (2015). Downshifting as alternative lifestyle practices and result of individual voluntary life strategies: case of Ukrainian society. Teorija in Praksa, 52(1–2), 220–235