Ewaluacyjny potencjał funkcji wykonawczych dzieci w wieku przedszkolnym
Rok: 2024
Numer: 1
Strony: 77-86
DOI: 10.34767/PP.2024.01.06
Abstrakt
Funkcje wykonawcze to wielowymiarowy, złożony system pozwalający na sterowanie działa niami zarówno tymi najprostszymi, jak i najbardziej skomplikowanymi. Badania podłużne, prowadzone od okresu wczesnego dzieciństwa, nad umiejętnościami wchodzącymi w skład funkcji wykonawczych wskazują na znaczącą rolę predykcyjną tego systemu silniejszą niż iloraz inteligencji czy kompetencje społeczne. W artykule umieszczono wiedzę pochodzącą z badań na temat możliwości przewidywania rozwoju m.in. umiejętności językowych, ma tematycznych i budowania konstruktywnych relacji rówieśniczych na podstawie diagnozy funkcji wykonawczych dzieci w wieku przedszkolnym. Wskazano również na możliwości wykorzystania pojęcia funkcji wykonawczych do przewidywania dalszych osiągnięć dzieci, planowania zmian, jak również prowadzenia badań ewaluacyjnych w odniesieniu do działań profilaktycznych.
Słowa kluczowe
Bibliografia
Bedyńska S., Campfield D., Kaczan R. i in. (2021). Narzędzia diagnostyczne do oceny zdolności poznawczych dzieci i młodzieży – projekt wdrożeniowy. Przegląd Psychologiczny, 64(2), 9–23. DOI: 10.31648/pp.7323.
Biechowska D. i Sowińska M. (2019). Dysfunkcje wykonawcze a problemowe używanie internetu. Raport z badań. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa.
Blaszczynski A. i Nower L. (2002). A pathways model of problem and pathological gambling. Addiction, 97(5), 487–499. DOI: 10.1046/j.1360-0443.2002.00015.X.
Brzezińska A.I. i Nowotnik A. (2012). Funkcje wykonawcze a funkcjonowanie dziecka w środowisku przedszkolnym i szkolnym. Edukacja. Studia, Badania, Innowacje, 1(117), 61–74.
Bull R., Espy K.A. i Wiebe S.A. (2008). Short-Term Memory, Working Memory, and Executive Functioning in Preschoolers: Longitudal Predictors of Mathematical Achievement at Age 7 Years. Journal Developmental Neuropsychology, 33(3), 205–228. DOI: 10.1080/87565640801982312.
Castiello U., Becchio C., Zoia S. i in. (2010). Wired to Be Social: The Ontogeny of Human Interaction. PLoS One, 5(10). DOI: 10.1371/journal.pone.0013199.
Dawson P. i Guare R. (2012). Zdolne, ale rozkojarzone. Wspieranie rozwoju dziecka za pomocą umiejętności wykonawczych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Diamond A., Barnett W.S., Thomas J. i in. (2007). Supporting Online Material for Preschool Program Improves Cognitive Control. Zaczerpnięte 10 maja 2019. Strona internetowa www.sciencemag.org/cgi/content/full/318/5855/1387/DC1
Filipiak S. (2022). Wybrane poznawcze korelaty zdolności planowania w średnim dzieciństwie. W: E. Zawadzka i S. Filipiak (red.), Wielowymiarowość funkcji wykonawczych: perspektywa rozwojowa i kliniczna. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Holmes Ch.J., Kim-Spoon J. i Deater-Deckard K. (2016). Linking Executive Function and Peer Problems from Early Childhood trough Middle Adolescence. Journal of Abnormal Child Psychology, 44(1), 31–42. DOI: 10.1007/s10802-015-0044-5.
Jabłoński S., Kaczmarek I., Kaliszewska-Czeremska K. i in. (2012). Pomiar kontroli hamowania testem sortowania kart dla dzieci. Edukacja, 1(117), 44–60.
Jaśkowski P. (2008). Neuronauka poznawcza: jak mózg tworzy umysł. Warszawa: Vizja PRESS&IT.
Korporowicz L. (2012). W poszukiwaniu ewaluacji rozwojowej. W: G. Mazurkiewicz (red.), Jak być lepszym? Ewaluacja w edukacji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kosno M. (2012). Funkcje zarządzające a tutoring rówieśniczy. Praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. M. Kielar-Turskiej. Zaczerpnięte 10 maja 2024. Strona internetowa https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/c4a932d6-f8b9-4c80-8c5b-7e0280e3c37e/content
Lan X., Legare C.H., Ponitz C.C. i in. (2011). Investigating the links between the subcomponents of executive function and academic achievement: A cross-cultural analysis of Chinese and American preschoolers. Journal of Experimental Child Psychology, 108(3), 677–692. DOI: 10.1016/j.jecp.2010.11.001.
Liew J. (2011). Effortful Control, Executive Functions, and Education: Bringing Self-Regulatory and Social-Emotional Competencies to the Table. Child Development Perspectives, 6(2), 1–7. DOI: 10.1111/j.1750-8606.2011.00196.x.
McClelland M.M., Cameron C.E., Connor C.M. i in. (2007). Links between be havioral regulation and preschoolers’ literacy, vocabulary and math skills. Developmental Psychology, 43(4), 947–959. DOI: 10.1037/0012-1649.43.4.947.
Murray L. (2019). Psychologia małego dziecka. Jak relacje społeczne wspierają rozwój dziecka w pierwszych dwóch latach życia. Warszawa: Wydawnictwo PARADYGMAT.
Nęcka E., Orzechowski J. i Szymura B. (2013). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Poćwiardowska B. (2020). The Preventive Dimension of Executive Function in Preschool Children. Przegląd Pedagogiczny, 2, 173–188.
Pufund D. (2020). Funkcje wykonawcze u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w świetle wybranych badań. Edukacja, 2(153), 43–5. DOI: 10.24131/3724.200203.
Putko A. (2013). Zimne versus gorące funkcje zarządzające i język a rozumienie przez dzieci własnych oraz innych osób stanów umysłowych. Psychologia Rozwojowa, 18(4), 65–82.
Sherman E.M.S. i Brooks B.L. (2010). Behavior Rating Inventory of Executive Function – Preschool Version (BRIEF-P): Test Review and Clinical Guidelines for Use’. Child Neuropsychology, 16(5), 503–519. DOI: 10.1080/09297041003679344.
Stępień-Nycz M. (2013). Zarządzanie emocjami? Funkcje zarządzające a rozwój emocjonalny. Psychologia Rozwojowa, 18(4), 29–46. DOI: 10.4467/20843879PR.13.020.1721.
Zelazo P.D., Muller U., Frye D. i in. (2003). The development of executive function in early childhood. Monographs of the Society for Research in Child Development, 68(3), 1–137. DOI: 10.1111/j.0037-976X.2003.00261.x.