Wytrwałość w działaniu i jej znaczenie dla osiągnięć szkolnych uczniów

Autor: Marta Nikel
Rok: 2024
Numer: 2
Strony: 44-60
DOI: 10.34767/PP.2024.02.03

Abstrakt

Osiągnięcia szkolne uczniów to stale aktualny temat, zwłaszcza w przypadku uczniów z trudnościami w nauce, doświadczających niepowodzeń lub mających osiągnięcia poniżej swoich możliwości. Czynnikiem mającym istotne znaczenie w tym zakresie jest wytrwałość w działaniu, która odpowiada za kontynuowanie działania w niesprzyjających warunkach i wpływa bezpośrednio na lepsze radzenie sobie z wyzwaniami, jakie stawia przed uczniami szkoła. Celem artykułu jest opisanie zjawiska wytrwałości w działaniu oraz jej znaczenia dla osiągnięć szkolnych uczniów. Analiza naukowych opracowań umożliwi określenie naukowych podstaw do badań nad wytrwałością uczniów oraz do opracowywania oddziaływań pedagogicznych i  profilaktycznych adresowanych do dzieci i młodzieży szkolnej. W artykule przywołano różne definicje wytrwałości w działaniu i pojęć pokrewnych, scharakteryzowano jej cechy, związki z motywacją. Nawiązano także do różnych koncepcji i modeli wytrwałości, tj. modelu działania Heckhausena, modelu samoregulacji Baumeistera, koncepcji kontroli działania Kuhla oraz przytoczono ważne wyniki badań. Autorka opisuje mechanizmy kontroli działania i orientacje na działanie/stan (zmienność) w aktywności jednostki, uwzględniając ich znaczenie dla osiągnięć szkolnych uczniów. W artykule zawarto także opis profilu ucznia wytrwałego i mającego deficyty w tym zakresie. Wytrwałość w działaniu ma istotne znaczenie dla konsekwentnego, zgodnego z oczekiwaniami dążenia do celu, doprowadzania do końca podjętych aktywności, doświadczania powodzenia. Jest istotnym warunkiem osiągania przez uczniów sukcesów szkolnych i czynnikiem chroniącym przed niepowodzeniami. Badania dowodzą, że uczniowie wytrwali (zorientowani na działanie) mają większe szanse na odniesienie sukcesu szkolnego, a także życiowego. Uczniowie niewytrwali (zorientowani na stan) mają trudności w zakresie wytrwałego działania, są uczniami z niskimi osiągnięciami w nauce.

Słowa kluczowe

Bibliografia

Baumeister R.F. i Tierney J. (2013). Siła woli. Odkryjmy na nowo to, co w człowieku najpotężniejsze. Poznań: Media Rodzina.

Brophy J. (2002). Motywowanie uczniów do nauki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Buchner C. (2004). Sukces w szkole jest możliwy. Jak pomóc dzieciom, by miały dobre osiągnięcia w szkole podstawowej. Poradnik dla rodziców i wychowawców. Kielce: Wydawnictwo Jedność Herder.

Buczny J. i Łukaszewski W. (2008). Regulacja działań wytrwałych. Czasopismo Psychologiczne, 14(2), 131–143.

Cywińska M. (2012). Rozwijanie motywacji uczniów do nauki. Studia Edukacyjne, 20, 153–166.

Gindrich P. (2011). Psychospołeczne korelaty wyuczonej bezradności młodzieży gimnazjalnej z trudnościami w uczeniu się i zaburzeniami towarzyszącymi. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Gruszczyk-Kolczyńska E. (1998). Nadmierne trudności w uczeniu się matematyki: wyniki badań, ważniejsze hipotezy i profilaktyka. W: J. Łysek (red.), Niepowodzenia szkolne (s. 143–151). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Kadzikowska-Wrzosek R. (2011). Wytrwałość i skuteczność działania: wpływ kontekstu sytuacyjnego i siły woli. Roczniki Psychologiczne, 14(2), 159–187.

Kadzikowska-Wrzosek R. (2013). Siła woli. Autonomia, samoregulacja i kontrola działania. Sopot: Wydawnictwo Smak Słowa.

Kowaluk-Romanek M. (2022). Wsparcie edukacyjne postrzegane przez uczniów z trudnościami w uczeniu się o niższym poziomie poczucia kompetencji. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 41(1), 95–107. DOI: 10.17951/lrp.2022.41.1.95-107.

Łukaszewski W. i Marszał-Wiśniewska M. (2006). Wytrwałość w działaniu: wyznaczniki sytuacyjne i osobowościowe. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Marszał-Wiśniewska M. (1999). Siła woli a temperament. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.

Marszał-Wiśniewska M. (2001). Wychowawcze uwarunkowania orientacji na stan: jak można nie wykształcić silnej woli? Przegląd Psychologiczny, 44(4), 479–494.

Maruszewski T., Doliński D., Łukaszewski W. i Marszał-Wiśniewska M. (2008). Emocje i motywacja. W: J. Strelau i D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1 (s. 511–649). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

McWhirter J.J., McWhirter B.T., McWhirter A.M. i McWhirter E.H. (2001). Zagrożona młodzież: ujęcie kompleksowe dla pracowników poradni, nauczycieli, psychologów i pracowników socjalnych. Warszawa: PARPA.

Niebrzydowski L. (1972). Wpływ motywacji na uczenie się. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Nikel M. (2017). Wspomaganie rozwoju psychospołecznego dzieci w wieku szkolnym z trudnościami w nauce. [Niepublikowana rozprawa doktorska]. Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

Puchała W. (2009). Poziom kontroli własnego działania u młodzieży w zależności od jej samooceny oraz poczucia umiejscowienia kontroli. Psychologia Rozwojowa, 14(3), 41–51.

Rheinberg F. (2006). Psychologia motywacji. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Spionek H. (1970). Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Strelau J. i Zawadzki B. (2008). Psychologia różnic indywidualnych. W: J. Strelau i D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1 (s. 765–846). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Tyszkowa M. (1976). Zachowanie się dzieci szkolnych w sytuacjach trudnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.