Znaczenie przestrzeni w bajkach magicznych

Abstrakt

Bajka to specyficzny gatunek literacki, którego odbiorca powinien posiadać kompetencje, pozwalające mu odczytać jej ukryte znaczenia – nie zawsze jednak jest je w stanie świadomie i refleksyjnie rozważyć. Pewne ukryte (i jawne) znaczenia, które jednak rzadko są poddawane analizie, niesie ze sobą przestrzeń w narracji bajkowej. Przestrzeń definiuje bohatera – odnosi się to zarówno do punktu, z którego na początku utworu wyrusza on w świat (najczęściej jest to dom rodzinny), jak i punktu zakończenia podjętej wędrówki, w metaforyczny sposób opisującej jego przemianę. Niniejszy artykuł przedstawia wnioski z analizy wybranych baśni braci Grimm pod kątem miejsc wyjścia i dojścia głównego bohatera.

Słowa kluczowe

Bibliografia

Adamkowicz-Iglińska B. (2014). Studnia w baśniach braci Grimm. W: A. Grabowski, M. Zaorska (red.), Bajka w przestrzeni naukowej i edukacyjnej, Naukowe fascynacje bajką (s. 9-17). Olsztyn: Katedra UNESCO Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego: Centrum Badań Społecznych.

Aries P. (1995). Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach. Przeł. M. Ochab. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut.

Bachmann-Medick D. (2014). Cultural Turns. Nowe kierunki w naukach o kulturze. Przeł. K. Kremeń-Ojak. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Bettelheim B.(1985). Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni. Tom 1. Przeł. D. Danek. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.

Bramorski J. (2003). Sacrum przestrzeni. Symbolika „środka świata” w ujęciu Mircei Eliadego. Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.

Brett D. (2004). Bajki, które leczą, cz. II. Przeł. M. Trzebiatowska. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Budgeon S., Curie D. H. (1995). From feminism to postfeminism Women’s Liberation in Fashion Magazines. Women s Studies International Forum, 18(2), 173-186.

Cassirer E. (1998). Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury. Przeł. A. Staniewska. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik.

Czapiga M. (2009). „Ludowa Łąka” (krajobraz symboliczny i praktyczne pożytki). W: J. Jurewicz, M. Kapełuś (red.), Symbolika łąki i pastwiska w dawnych wierzeniach (s. 21-37). Warszawa: Wydawnictwo Agade.

Ćwiklak K. (2012). Baśniowy bohater wyrusza w drogę. Polonistyka, 9, 35-38.

Dzienniak-Pulina D. (2002). Kopciuszek pod prasą. W: E. Graczyk, M. Graban-Pomirska (red.), Siostry i ich Kopciuszek (s. 213-224). Gdynia: Wydawnictwo Uraeus.

Eco U. (1972). Pejzaż semiotyczny. Przeł. A. Weinsberg. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Eliade M. (1993). Święty obszar i sakralizacja świata. W: tegoż, Sacrum, mit, historia. Wybór esejów. Przeł. A. Tatarkiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Znak.

Eliade M. (1992). Okultyzm, czary, mody kulturowe. Eseje. Kraków: Oficyna Literacka.

Filipczyk J. (2013). Relacje rodziców i dzieci w polskiej bajce ludowej. Literatura Ludowa 2, 29-38.

Foucault M. (1993). Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Przeł. T. Komendant. Warszawa: Wydawnictwo Alatheia.

Grzywka K. (2005). Od lasu po góry, od domu po grób. Polska i niemiecka bajka ludowa ze zbiorów Oskara Kolberga i braci Grimm. Warszawa: Instytut Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Handke R. (1978). Baśń a fantastyka naukowa. W: H. Skrobiszewska (red.), Baśń i dziecko (s. 71-89). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Happy S. (2012). Re-reading the Promotion of Female Identity in Local and International Women’s Magazines – a semiotic study. E-Journal of Social & Behavioural Research in Business, 3, 14-28.

Honorato D. (w druku), Doors and Other Passages: a Semiotics of Space. W: M. Melia (red.), Navigating Space and Place. Oxforshire: Inter-Disciplinary Press.

Jarv R. (2007). Real Places and Countries in the Fairy Tale World. Place and Location. Studies in Environmental Aesthetics and Semiotics, 275-284.

Jason H. (1977). Ethnopoetry: Form, Content, Function. (Forum theologiae linguisticae). Bonn: Linguistica Biblica.

Jolles (1965). Proste formy. Przegląd humanistyczny, 5, 65-84.

Kujundžić N. (2012). Flying horses and magic carpets. Means of transport in Slavic fairy tales for young readers. Narodna umjetost, 49(1), 81-94.

Kujundžić N. (2014). Moving (up) in the world. Displacement, transformation and identity in the Grimms’ fairy tales. Libri & Liberi, 3, 221-237.

Leszczyński G. (2005). Wstęp. W: tegoż (red.), Rozigrana córa mitu. Kulturowe konteksty baśni, T. 1. Poznań: Centrum Sztuki Dziecka.

Łotman J. (1983). Semiotyka filmu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Ługowska J. (1988). Bajka w literaturze dziecięcej. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza.

Ługowska J. (2009). Obraz łąki i jej symboliczne znaczenia w bajce ludowej. W: J. Jurewicz, M. Kapełuś (red.), Symbolika łąki i pastwiska w dawnych wierzeniach (s. 101-115). Warszawa: Wydawnictwo Agade.

Maritz P. (2017). The Enchanted Forest as a Place of Knowing. Alternation, 14, 137-157.

Messerli A. (2005). Spatial representation in European popular fairy tales. Marvels & Tales, 19(2), 274-284.

Michułka D. (2016). Kategoria mimesis i poza nią. Góry fantastyczne i ich funkcja w „mapowaniu świata” we współczesnej literaturze dla młodego odbiorcy. Wielogłos. Pismo Wydziału Polonistyki UJ, 1, 41-64.

Molicka M. (1999). Bajki terapeutyczne dla dzieci. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.

Molicka M. (2002). Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.

Nicolaisen W.F.H. (1980). Space in Folk Narratives. W: N. Burlakoff, C. Lindahl (red.), Folklore in Two Continents; Essays in Honor of Linda Dégh (s. 14-18). Bloomington: Trickster Press.

Nicolaisen W.F.H. (1991). The past as place. Names, stories, and the remembered self. Folklore, 102(1), 3-15.

Oesterreicher-Mollwo M. (1992). Leksykon symboli. Warszawa: ROK Corporation.

Palska H. (1999). Badacz społeczny wobec tekstu. Niektóre problemy analizy jakościowej w socjologii i teorii literatury. W: H. Domański, K. Lutyńska, W. Rostocki (red.), Spojrzenie na metodę. Studia z metodologii badań socjologicznych (s. 161-176). Warszawa: IFiS PAN.

Petrina A. (2006). Forbidden Forest, Enchanted Castle: Arthurian Spaces in the Harry Potter Novels. Mythlore. Journal of J.R.R. Tolkien, C.S. Lewis, Charles Williams and Mythopoetic Literature, 24, 93-110.

Propp W. (2011). Morfologia bajki magicznej. Kraków: Wydawnictwo Nomos.

Riesman D. (1996). Samotny tłum. Przeł. J. Strzelecki. Warszawa: Wydawnictwo Muza.

Rzepnikowska I. (2002). Las w czasoprzestrzeni ludowej bajki magicznej. W: W. Łysiak (red.), Las w kulturze polskiej (t. II, 607-613). Poznań: Wydawnictwo Eco.

Serafin E. (2012). Symbolika drogi w baśni Joanny Porazińskiej Dwie Dorotki. W: J. Adamowski, K. Smyk (red.), Obrazy drogi w literaturze i sztuce (67-68). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Silverman D. (2008). Prowadzenie badań jakościowych. Przeł. J. Ostrowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Sitniewska R. (2013). Rola ojca w procesie inicjacji dziecka na przykładzie wybranych wątków ludowej bajki magicznej. Literatura ludowa, 4-5, 61-73.

Słownik mitów i tradycji kultury (2015). W. Kopaliński (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Słownik Terminów Literackich (2002). M. Głowiński, T. Kostkiewicz, A. Okupień-Sławińska, J. Sławiński. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Słownik Symboli (2015). W. Kopaliński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.

Szczepaniak K. (2012). Zastosowanie analizy treści w badaniach artykułów prasowych – refleksje metodologiczne. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, 42, 83-112.

Szczepaniak-Kroll A. (2002). Las miejscem działań czarownic. W: W. Łysiak (red.), Las w kulturze polskiej (623-628). Poznań: Wydawnictwo Eco.

Todorov T. (1996). Podbój Ameryki: problem innego. Przeł. J. Wojcieszak. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Tolkien J.R.R. (1994). Drzewo i liść oraz Mythopoeia. Przeł. J. Kokot i in. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Tomicka J., Tomicki R. (1975). Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Trzebiński J. (2002). Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Wernerska V. (2000). Las jako przestrzeń poszukiwania szczęścia. W: W. Łysiak (red.), Las w kulturze polskiej. Poznań: Wydawnictwo Eco.

Wróblewska V. (1995). Czas i przestrzeń w ludowych bajkach magicznych o zakazanym pokoju. Acta Universitatis Nicolai Copernici, 311, 133-143.

Wróblewska V. (2000). Magiczna przestrzeń lasu w baśniach literackich. W: W. Łysiak (red.), Las w kulturze polskiej. Poznań: Wydawnictwo Eco.

Wróblewska V. (2003). Przemiany gatunkowe polskiej baśni literackiej XIX i XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.