Czasopismo wydawane pod patronatem Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN
Numer 1 / 2013

Tradycje powstania styczniowego i ich rola w wychowaniu patriotycznym młodego pokolenia (w świetle wspomnień z zaboru rosyjskiego) – w 150. rocznicę zrywu niepodległościowego z 1863 roku

Autor: Monika Nawrot-Borowska ORCIDiD
Rok: 2013
Numer: 1
Strony: 61-76
DOI: 10.34767/PP.2013.01.05

Abstrakt

Rok 2013 jest rokiem 150. rocznicy wybuchu powstania styczniowego. Wspomnienia Polaków żyjących w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku często przesycone są fragmentami dotyczącymi tego wydarzenia – niemal w każdym z pamiętników tego okresu znajdujemy bardziej lub mniej obszerne informacje poświęcone zrywowi niepodległościowemu Polaków z 1863 roku. Przedstawione w poniższym tekście fragmenty wspomnień i pamiętników pozwalają prześledzić, w jaki sposób w rodzinach polskich kultywowano tradycje powstania styczniowego, w którym udział brali często członkowie rodzin, a także wskazać, jak patriotyczna atmosfera domów kształtowała osobowość młodego pokolenia, zwracając uwagę na sprawy narodowe i budząc wrogi stosunek do carskiej Rosji. Tradycja powstania styczniowego, jak wynika z dokonanych ustaleń, stanowiła istotny czynnik w wychowaniu patriotycznym młodego pokolenia. Rodziła szacunek dla członków rodzin – powstańców, uczyła historii narodu i rodziny, powodowała narastające często uczucia nienawiści do zaborcy. Przejawami kultywowania tejże tradycji były żywe wciąż w polskich rodzinach historie losów powstańców – uczestników walk, tajne obchody rocznic powstania, śpiewanie pieśni powstańczych, czytywanie zakazanej literatury, składanie wieńców na grobach powstańców.

Słowa kluczowe

historia edukacji rodzina wspomnienia wychowanie patriotyczne

Bibliografia

Adwentowicz K. (1960). Wspominki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Ambroziewicz W. (2000). Moja przygoda pedagogiczna. O szkole polskiej nieco inaczej. Przygotował do druku T.W. Nowicki. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.

Arct S. (1962). Okruchy wspomnień. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Baliński I. (1987). Wspomnienia o Warszawie. Przedmowę napisał R. Kołodziejczyk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Czapska M. (2004), Europa w rodzinie. Czas odmieniony. Wstęp A. Zagajewski. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Czarnowski C. (1973). Strzępy wspomnień. Szkice autobiograficzne. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Dorabialska A. (1972). Jeszcze jedno życie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Dowbor-Muśnicki J. (1935). Moje wspomnienia. Warszawa: F. Wyszyński i S-ka.

Duninówna H. (1961). Odeszło – żyje. łódź: Wydawnictwo łódzkie.

Encyklopedia Polski (1996). Wstęp: T. Chrzanowski, aut. haseł: K. Baczkowski. Kraków: Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński.

Gebethner J. (1977). Młodość wydawcy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Górski K.M., Wayssenhoff J. (1985). Z młodych lat. Wspomnienia i listy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Grabski S. (1989). Pamiętniki. Warszawa: „Czytelnik”.

Gruber H. (1968). Wspomnienia i uwagi. Londyn: Gryf Publications Ltd.

Hertz B. (1966). Na taśmie 70-lecia. Warszaw: Państwowy instytut Wydawniczy.

Iwanicka Z. (1999). Pamiętnik. W: W. Rodowicz, S. Rodowiczowa, Z. z Rodowiczów Iwanicka, Tryptyk rodzinny. Dzieje rodziny Rodowiczów. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Iwaszkiewicz J.(1994). Książka moich wspomnień. Warszawa: Czytelnik.

Jałowiecki M. (2000). Na skraju Imperium. Wybór i układ tekstu M. Jałowiecki. Warszawa: Czytelnik.

Janiszewski E. (1987). Wspomnienia odessity 1894-1916. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Jasienica P. (2009). Dwie drogi. O powstaniu styczniowym. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Jaworski K.A. (1968). Wywoływanie cieni. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.

Kacnelson d.B. (1974). Z dziejów polskiej pieśni powstańczej XIX wieku: folklor powstania styczniowego. Przeł. T. Zielichowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kaliska F. (1973). Julian Brun-Bronowicz – życie, działalność, twórczość. Warszawa: Książka i Wiedza.

Kieniewicz S. (2009). Powstanie Styczniowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Klemensiewiczowa J. (1961). Przebojem ku wiedzy. Wspomnienia jednej z pierwszych studentek krakowskich XIX wieku. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kon F. (1969). Narodziny wieku. Wspomnienia. Warszawa: Książka i Wiedza.

Kopeć J. (1981). Dziecko dawnej Warszawy. Ilustrował A. Uniechowski. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Kopytowska J. (1965). Szalona dziewczyna. Opowieść o Marii Bohuszewiczównie. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Kotłowski K. (1974). Rzecz o wychowaniu patriotycznym. Wrocław: Ossolineum.

Krzywoszewski S. (1947). Długie życie. Wspomnienia. T. i. Warszawa: Biblioteka Polska.

Kucharski W. (1923). Grottger, malarz powstania styczniowego. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kuryło A. (1913). Artur Grottger i rok 1863 w jego dziełach. Tarnów: Z. Jeleń.

Lednicki W. (1963). Pamiętniki. T. I. Londyn: B. Swiderski.

Leśkiewicz M. (1975). Kartki ze starego albumu. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Lewicka M. (1973). Dzieciństwo. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Libiszowska-Dobrska K. (1997). Moje złote lata 1913-1939. Warszawa: Twój Styl.

Łążyński M. (1961). Sto lat bez mała. Wspomnienia lekarza z lat 1869-1956. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.

Mianowski S. (1995). Świat, który odszedł. Wspomnienia Wilnianina (1895-1945). Wyboru dokonali oraz przygotowali do druku M. z Mianowskich Parczewska, K.M. Mianowski. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.

Michalska-Bracha L. (2003). Powstanie styczniowe w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego w okresie zaborów. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.

Michalski J. (1950). 55 lat wśród książek. Wspomnienia, wrażenia, rozważania. Z przedmową W. Borowego. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

Mieszkowski J.T. (1971). Wspomnienia dziennikarza socjalisty. Warszawa: Książka i Wiedza.

Mitkiewicz K. (1970). Spojrzenia wstecz. Warszawa: Czytelnik.

Mortkowicz-Olczakowa H. (1962). Pod znakiem kłoska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Obiezierska H. (1995). Jedno życie prywatne na tle życia narodu polskiego w XX wieku. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej.

Pachucka R. (1958). Pamiętniki z lat 1886-1914. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Paderewski i.J. (1982). Pamiętniki. Spisała M. Lawton. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.

Pierwszy marca 1887 roku. Wspomnienia Józefa Łukaszewicza (1981). Zebrał, przełożył, przedmową i przypisami opatrzył S. Bergman. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Pieśni powstańcze z r. 1863 (1869). Zebrane i ułożone przez Celinę z Orelca. Lipsk: Zakład Litograficzny C.C. Roder.

Piłsudska A. (1989). Wspomnienia. Warszawa: Instytut Prasy i Wydawnictw Novum.

Podhorska-Okołów S. (1958). Warszawa mojego dzieciństwa. Obrazki. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik.

Polanowski E. (1989). Maria Dąbrowska. W krainie dzieciństwa i młodości. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Pollack K. (1961). Ze wspomnień starego dziennikarza. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Polska w pieśni z 1863 r. Antologia. W pięćdziesiątą rocznicę (1913). Zebrali i ułożyli S. Lam, A. Brzeg-Piskozub. Lwów: nakładem Towarzystwa im. Piotra Skargi.

Sukertowa-Biedrawina E. (1965). Dawno a niedawno. Wspomnienia. Olsztyn: Pojezierze.

Swianiewicz S. (1996), Dzieciństwo i młodość. Warszawa: Jan Jacek Swianiewicz.

Tatarkiewiczowie T. i W. (1979). Wspomnienia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Targalski J. (1967). Pierwsi buntownicy. Warszawa: Książka i Wiedza.

Topolski J. (1981). Świadomość historyczna Polaków: problemy i metody badawcze. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.

Wańkowicz M. (1987). Szczenięce lata. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Waydel-Dmochowska J. (1958). Dawna Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

W białym kresowym dworze (1960). W: Moi rodzice. Opracował M. Skwarnicki, posłowie J. Hennel. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Wierzbicki A. (1957). Wspomnienia i dokumenty 1877-1920. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Wierzbicki A. (2001). Żywy Lewiatan. Wspomnienia. Wstęp i opracowanie P. Wierzbicki. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.

Wiśniewski W. (1989). Ostatni z rodu. Rozmowy z Tomaszem Zanem. Warszawa – Paryż: Wydawnictwo Editions Spotkania.

Wiśniewski W. (1991). Pani na Berżenikach. Rozmowy z Heleną z Zanów Stankiewiczową. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna.

Powstanie styczniowe 1863-1864: walka i uczestnicy, represje i wygnanie, historiografia i tradycja (2005). W. Caban, W. Śliwowska (red.). Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.

Ramotowska F. (1987). Koncepcje odzyskania niepodległości Polski w pierwszym półwieczu niewoli. W: Losy Polaków w XIX wieku. Studia ofiarowane profesorowi S. Kieniewiczowi w osiemdziesiątą rocznicę jego urodzin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Sieroszewski W. (1959). Pamiętniki. Wspomnienia. Z rękopisu wydał A. Lam. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Solarzowa Z. (1985). Mój pamiętnik. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Sowiński A (1956). Lata szkolne. Opowieść o Stefanie Żeromskim. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Stachowicz I. (Czajka) (1958). Córka czarownicy na huśtawce. Warszawa: Czytelnik.

Studnicki W. (2000). Z przeżyć i walk. do druku przygotował, wstępem i przypisami opatrzył J. Gzella, t. I, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Włoszczowski S. (1974). Na przełomie dwóch epok. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Wojciechowski S. (1938). Moje wspomnienia. T. I. Lwów – Warszawa: Książnica – Atlas.

Wroczyński R. (1957). Z moją młodością przez Warszawę. Warszawa: Czytelnik.

Zaruski M. (1997). Urodzony w niewoli. W: Stępień h. Mariusz Zaruski. Opowieść biograficzna. Warszawa: Wydawnictwo Greg s.c.

Zaworska H. (1998). Szczerość aż do bólu. O dziennikach i listach. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Zienkowicz J. (2002). Z Kresów Wschodnich do Wielkopolski. Sto lat rodziny Zienkiewiczów ze szczególnym uwzględnieniem życiorysu autora. Poznań: Wydawnictwo Ars Nova.

Z Kosmowskich Krajewska T. (1989). Pamiętnik. Przygotowała do druku B. Czajecka. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza.

Z łubieńskich Górska M. (1996). Gdybym mniej kochała. Dzienniki z lat 1889-1895. Warszawa: Twój Styl.

Żółkiewska W. (1983). Maniusia. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Żółtowska z Puttkamerów J. (1959). Inne czasy, inni ludzie. Londyn: nakładem Księgarni Polskiej.